Laatste foto | 'Nog één keer mocht ik haar kostbare warme hand vasthouden'

3 januari 2022 · 06:00

Update: 5 februari 2025 · 11:34

Ze verschillen als dag en nacht, de zusjes Frida en José. Maar wat er ook in hun leven gebeurt, ze blijven elkaar vasthouden. Ook in die laatste uren voor José’s dood, als Frida nog één keer de handen van haar zusje vastpakt. Ik zei: ‘Zus, je bent welkom thuis in de hemel.”

“Ik was twee jaar oud toen José geboren werd, als derde dochter binnen ons gezin. Ze werd geboren op mijn - en dus ook haar - verjaardag: 10 januari. Onze verjaardagen vierden we altijd samen. ‘Drie maal drie is negen’, zongen we dan. En wat daar achter aan komt ‘ieder zingt z’n eigen lied’, was op ons zeker van toepassing.”

Eigen weg

“Toen we nog jong waren, gingen we weleens samen bollen pellen in de bollenpelschuur. Dan kochten we van ons verdiende geld dezelfde Barbie. Later gingen we steeds meer onze eigen weg. We gingen allebei op zoek naar het doel in ons leven, maar vonden dat op een andere plek. Voor mij werden God en de Bijbel het fundament, zij geloofde in andere dingen. Zij ging in een winkel aan de slag, terwijl ik voor de zorg koos. En zij werd moeder, terwijl ik meerdere miskramen kreeg.”

Fundament

“Ondanks die verschillen waren we er voor elkaar als het nodig was. Als ik me verdrietig en machteloos voelde na wéér een miskraam, troostte ze me. Dat ik uiteindelijk vier adoptiekinderen kreeg, was voor haar ook heel speciaal. We hadden twee totaal verschillende gezinnen, maar één fundament: onze familieband.”

Ongeneeslijk ziek

“Na de geboorte van haar laatste kinderen, een tweeling, werd er rond 2002 MS bij haar geconstateerd. Daardoor werd ze afhankelijker van anderen. Dat vond ze pittig, maar ze probeerde levenslustig te blijven. Zo maakte ze graag mooie kransen met schelpen uit de Waddenzee. Daar woonde ze dichtbij.

Dat ze ongeneeslijk ziek was, vertelde ze me toen ik terugkwam van een bijzondere reis met mijn gezin. Vol enthousiasme deelde ik mijn verhalen. Op een gegeven moment zei ze: ‘Frida, ik heb geen energie meer. Ik ben heel erg ziek.’ Van het delen van een mooi en bijzonder levensverhaal gingen we naar zoiets raars en onwerkelijks.”

Dat vraag ik aan mijn zusje

Knipoog

“Vanwege de MS koos ze ervoor om geen chemokuren te ondergaan. Uiteindelijk heeft ‘Joos’, zoals ik mijn zusje altijd noemde, na de diagnose nog drie maanden geleefd. De laatste weken van haar leven bracht ze door in een hospice. De week voordat ze overleed, vroegen ze haar of ze nog geestelijke bijstand wilde. ‘Nee, dat moet mijn zusje doen. In haar heb ik vertrouwen’, antwoordde ze. We baden samen en ze zei: ‘Nu ga ik jullie kindjes eerder zien dan jij ze gaat zien.’ Dat voelde voor mij als een knipoog van God. Het was het mooiste dat ze aan me achter kon laten.”

Deze foto is gemaakt toen ik nog één keer haar kostbare warme hand mocht vasthouden. Ik zei tegen haar: ‘Zus, je bent welkom thuis in de hemel.’”

Golven

“Om het afscheid te verwerken, ben ik in de week van haar overlijden naar het strand gegaan. Daar heb ik haar naam in het zand geschreven en net zo lang gewacht tot de golven haar naam meenamen. Dat had ik nodig om het los te laten en er vrede over te krijgen. Inmiddels heb ik er vrede mee, al mis ik haar hier natuurlijk ook. Op haar verjaardag het meest. Toen ze overleed, hoorde ik diezelfde dag nog het nummer ‘Home’, van Chris Tomlin. Dat vond ik zo bijzonder. Het is namelijk precies hoe ik het ervaar: José is naar huis gegaan. Ik moest haar hier loslaten, maar ga haar ook weer ontmoeten. Daar zie ik naar uit.”