‘Het lichaam rouwt en jammert, daar moet je gehoor aan geven’

Je hoort het vaak: enkele dagen nadat een partner van een langgetrouwd stel is overleden, krijgt de andere partner een hartstilstand, zonder dat er voortekenen waren. Dat lijkt toeval, maar het is goed te verklaren: de stress die de rouw met zich meebrengt, maakt dat de achtergebleven persoon op de dag na het overlijden 21 keer zoveel kans heeft op een hartaanval, dan op welk ander moment van zijn leven ook. Deskundigen noemen dat ‘het gebroken hartsyndroom’.

En dat is niet het enige lichamelijke verschijnsel van rouw. Rouw heeft impact op de hersens, organen, spijsvertering en weerstand, schrijft neurowetenschapper en psycholoog Frances O’ Connor in haar nieuwste boek Het rouwende lichaam. Rouw zorgt voor veranderingen in het immuunsysteem, waardoor iemand vatbaarder wordt voor ontstekingen en verschijnselen als haaruitval, eczeem, moeheid en buikpijn.

Dat komt doordat onze hechting is verstoord; de dood laat een gat achter en je lijf moet dat reguleren, legt O’Connor uit. “De persoon die troost, co-reguleert en rust brengt is er niet meer. Het brein maakt hechtingsplaatsjes aan, en bij overlijden ontbreekt die input: er is geen geur, stem of huidcontact en dat ontregelt.’ Als voorbeeld geeft ze dat je de telefoon pakt om je geliefde te bellen en dan ineens beseft: hij is er niet meer. Dat heeft direct effect op de hartslag, bloeddruk en stresshormonen. De opeenstapeling van zulke ervaringen vergroot de kans op ontstekingen en gezondheidsproblemen.

Amputatie

“Rouw is geen ziekte, maar je kunt er goed ziek van worden,” zegt rouwdeskundige Riet Fiddelaers-Jaspers, die het boek vertaalde. “De auteur maakt een mooi onderscheid: je bent een periode een ‘wij’ en daar wordt een deel van afgehaald. Bij verlies van de ander rouwt en jammert het lichaam, en daar moet je gehoor aan geven.”

'Rouw is geen ziekte, maar je kunt er goed ziek van worden'

Fiddelaers-Jaspers vindt het belangrijk dat er meer aandacht komt voor hoe rouw lichamelijk wordt beleefd en hoe die mentale en lichamelijke processen samengaan. Want in de praktijk is daar vaak nog te weinig oog voor en ontbreekt kennis daarover, ook bij artsen. “We moeten kunnen verduren dat mensen verdriet hebben, dat ze boos zijn en er van alles in hun lichaam gebeurt nadat ze iemand verloren hebben. Rouw doet een grote aanslag op het lichaamsbudget en put dat uit. Te snel antidepressiva voorschrijven helpt daar niet bij. Wel goed voor jezelf zorgen. Laat het in de spreekkamer daarom  ook gaan over dagelijkse dingen als beweging, bloeddruk, eet en slaap je wel goed en heb je contact met anderen?”

Veel rouwenden slaan belangrijke medische onderzoeken over, omdat ze daar het nut niet van inzien en de energie niet voor hebben. “Maar als je die mammografie of dat darmonderzoek niet doet, of de griepprik overslaat, loop je juist extra gezondheidsrisico.” Anderen schieten juist in de actiemodus: “Dat is een valkuil. Mensen storten zich bijvoorbeeld in het opzetten van een stichting en zijn volop in actie om maar niet te hoeven voelen. Doen is zeker belangrijk, maar stilstaan ook. Dus; bezig zijn met je verdriet en dat in je lijf voelen. En daarna weer even afleiding zoeken.”

Hetzelfde geldt voor piekeren: vastzitten in eindeloos gepieker kan een manier zijn om gevoelens van pijn buiten te houden, terwijl die gevoelens juist de ruimte moeten krijgen. 

Slaappil

Veel artsen zijn geneigd iemand slaapmiddelen te geven, maar dat werkt vaak averechts, blijkt uit onderzoeken. Je lichaam moet zich reguleren en aanpassen zonder die andere persoon naast je. Als je dat met slaapmiddelen doet, worden die chemische stoffen onderdeel van je slaapsysteem en leer je niet alleen te slapen.

Het goede nieuws is dat iedere persoon die rouwt na verloopp van tijd nieuwe hechtingsrelaties kan aangaan en de hechting met anderen kan verdiepen, mits hij/zij goed rouwt. Maar hoe doe je dat?

Een hechte en liefdevolle relatie tussen twee mensen geeft, als een van hen overlijdt, de ander vaak veerkracht bij het herstel, ziet Fiddelaers-Jaspers. “Als iemand er niet meer is, zijn de banden er nog wel, over de grenzen van de dood heen. Mensen putten kracht uit iets wat de overledene zou hebben gedaan of gezegd of voelen de steun van die ander nog.”

Voor nabestaanden is het belangrijk dat ze zich veilig kunnen uiten. “Dus pak niet meteen een zakdoek als iemand huilt, maar geef de tijd om verdrietig te zijn en wees present bij de diepste emoties. Als iemand zich kan uiten en mag voelen zonder oordeel, dan helpt dat om zich weer veilig te hechten.”

Betekenis geven

Het aangaan van sociale contacten, verdriet accepteren, momenten van ontspanning in bouwen en voldoende rust pakken zijn een paar dingen die kunnen helpen. “Toch zullen er dagen zijn dat je gebrek aan motivatie en gebrek aan energie hebt. Dan moet je activiteiten en energie doseren en keuzes maken. En je sociale contacten plannen zoals je je boodschappen plant: net zoals je lichaam eten nodig heeft, heb je regelmatig mensen om je heen nodig.”

'Rouw verweef je in het leven. Dat is geen mooi weefwerkje, daar zitten ook knopen en gaten in'

Misschien is wel het belangrijkste om het leven, ook zonder de ander, weer betekenis te geven en een doel. “Als je je niet verbindt, dan mis je zoveel. Natuurlijk geeft dat het risico op pijn, maar geen enkel hart is perfect, het is altijd gebutst en gerafeld.”

De verbinding met de overledene blijft altijd, en daarmee ook de rouw, zegt Fiddelaers-Jaspers. “Rouw verweef je in het leven. Dat is geen mooi weefwerkje, daar zitten ook knopen en gaten in. Maar dat wil niet zeggen dat je geen normaal, mooi leven kunt opbouwen. Het gaat erom dat je de rotmomenten bij jezelf herkent en weet: morgen kan het weer anders zijn.”

• Cadeau voor jou: gratis tegel met 'Geloof, hoop en liefde'

  Cadeau voor jou: gratis tegel met 'Geloof, hoop en liefde'