Daan Westerink | 'Na haar dood onstond een ellendige familieruzie'

Rouw kent geen verliezers en winnaars

In tijden van verlies zijn er geen winnaars. Er is niet iets als de grootste verliezer. Een vader overlijdt en niet alleen zijn vrouw en kinderen, ook zijn ouders, broers en zussen rouwen. Net als zijn vrienden, collega’s en buren. Wat heb je dan van elkaar nodig? Erkenning dat jouw verdriet er ook mag zijn. Maar juist als je elkaar nodig hebt is het soms zo moeilijk om elkaar te steunen. Hierdoor ontstaat er regelmatig een familieruzie in tijden van verlies.

'Een dominospel van verlies volgt'

Door zogenaamde leedconcurrentie wordt een rouwproces vaak veel zwaarder dan nodig is. En je verliest dan niet alleen degene van wie jij houdt, maar ook nog eens het contact met de andere mensen die van hem of haar houden. Een ‘dominospel van verlies’ volgt. Soms begint die strijd om erkenning al rond het sterfbed.

“Zijn vrouw verbood me om ook maar iets van mijn vader mee te nemen”, zegt de jonge dochter die haar vader na een lang ziekbed verloor. “Mijn ouders waren gescheiden en de nieuwe vrouw van mijn vader verbood me de toegang tot hun huis nadat hij was overleden.” Ze had een bijzondere band met haar vader. Ook na de scheiding van haar ouders kwam ze graag bij hem over de vloer. Toen hij een nieuwe relatie kreeg, vond ze dat helemaal niet erg. Integendeel. Ze gunde het hem. Zij en haar twee broers kregen er een zusje bij. Ze logeerden er vaak. Het klikte. Tot haar vader ziek werd. “Ik weet niet hoe het kwam, maar het contact tussen haar en mij en mijn broers werd steeds slechter. Mijn vader probeerde wel te bemiddelen, maar de sfeer werd er niet beter op. “

Niet welkom op de uitvaart

Vlak voor hij stierf, pakte ze in een opwelling een doosje in met wat spulletjes van haar vader. Twee truien die ze zelf ook graag droeg. Een beeldje dat hij ooit van een reis mee had gebracht voor zijn oude gezin, en dat op haar kamer stond. Oude foto’s. Dingen die van geen waarde waren voor de vrouw van haar vader, maar wel voor haar. Ze nam goed afscheid van haar vader, maar de uitvaart werd een nachtmerrie.

'Er was maar één nabestaande: zijzelf, de weduwe'

“Mijn moeder en vader gingen na de scheiding heel normaal met elkaar om. Ze hadden samen drie kinderen opgevoed en gingen zonder ruzie uit elkaar. Mijn moeder heeft nooit moeite gehad met de nieuwe vrouw van mijn vader. Maar de dag nadat mijn vader overleed, kreeg ik te horen dat mijn moeder niet welkom was op de uitvaart.“

Ze ging direct naar het huis van haar vader, waar zijn vrouw haar duidelijk maakte dat er maar één nabestaande was: zijzelf, de weduwe. De uitvaartonderneemster bleek een zeer tactisch persoon. Ze nodigde de weduwe en de dochter uit om een goede uitvaart te regelen. Samen. Het was immers ook de vader van drie kinderen uit een eerder huwelijk? En waarom kon hun moeder niet bij de uitvaart zijn? Hun kinderen waren toch uit liefde geboren? De weduwe wilde eerste niet toegeven. Die ex-vrouw, die hoorde niet thuis bij de uitvaart van haar man. Toen de dochter aangaf dat zij en haar broers dan ook niet zouden komen, bond ze in.

Door conflicten wordt het verlies groter

Uiteindelijk stemde de weduwe in onder een voorwaarde: de ex mocht alleen op de achterste rij zitten. En moest na de plechtigheid direct vertrekken. En zo ging het.
Een dag na de uitvaart stond de weduwe op de stoep. Met een piepklein doosje voor de dochter en zoons van haar overleden man. “Hij heeft mij alles nagelaten. En het is al een heel gedoe om alles te regelen. Ik ga echt geen spullen voor jullie uitzoeken die van je vader zijn geweest. Trouwens, er zit niets van waarde tussen.” En weg was ze weer.

'Ik verloor zoveel meer dan mijn vader'

Als ze haar verhaal vertelt, stromen de tranen over haar wangen. Ze koestert nu de foto’s. En de truien van haar vader. “Weet je, ik verloor zoveel meer dan mijn vader. Ik verloor mijn tweede thuis, ik verloor het contact met mijn kleine zusje. Maar vooral verloor ik een tijd lang het geloof in mezelf. Ik dacht dat we een nieuw gezin waren, dat zijn vrouw ook blij met ons was, maar ze heeft nooit van ons gehouden. Ik voel me zo belazerd. Hoe kan ik ooit weer iemand echt vertrouwen?”

Pijn verwerken door te vechten

Een dominospel van verlies omdat mensen niet voorbij hun eigen pijn kunnen kijken. Niet inzien dat leedconcurrentie alleen maar meer slachtoffers eist. En voor kinderen die bij deze familieruzies betrokken zijn is het een echte ramp. Een voor een vallen de steentjes om van het ooit zo stevige bouwwerk dat familie heet. Ik ken grootouders die na de dood van hun eigen dochter hun kleinkinderen niet meer mogen zien omdat hun schoonzoon zo snel mogelijk verder wil met zijn leven. Zonder zijn schoonouders.

'Leedconcurrentie eist alleen maar meer slachtoffers'

Ik ken een dochter, die het contact met de familie van haar vader verloor, omdat het niet zo klikte tussen hen en haar moeder. En hoe begrijpelijk alle individuele gevoelens ook zijn: het is een enorm egoïstische daad om kinderen het contact met hun familie te ontzeggen. Om bij de notaris je eigen pijn te verwerken door je broers, zussen of je schoonfamilie de tent uit te vechten.

Niet alleen huwelijken eindigen steeds vaker in een vechtscheiding. Ook de dood van een familielid brengt het slechtste in volwassenen naar boven. Meer dan de helft van de Nederlanders heeft geen contact meer met een of meerdere familieleden door ruzie over de erfenis. In zeventig procent van de gevallen gaat het om broers en zussen die elkaar nooit meer willen zien. En een op de tien volwassen heeft hierdoor geen contact meer met de ouders.

Ook ik heb geen contact meer met familie

Mijn familie van moeders kant is daar helaas een voorbeeld van. Mijn moeder overleed toen ze net 41 was en liet niet alleen haar gezin – mijn vader, broer en ik – verbijsterd achter, ook haar eigen ouders, broer en zussen, nichtjes en neefjes waren in- en inverdrietig. Er was heel veel boosheid na haar overlijden. De eerste, Twentse, arts van mijn moeder had namelijk een inschattingsfout gemaakt en hierdoor werd ze veel te laat verwezen naar het Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis. Hierover ontstond na haar dood helaas een ellendige discussie, een familieruzie, tussen mijn vader en de familie van mijn moeder. Mijn broer en ik waren aanwezig bij een gesprek waarin alles uitgepraat zou worden.

'Mijn vader kreeg de volle laag'

Nu zou ik iedere familie willen adviseren een dergelijk gesprek onder leiding van een mediator of in ieder geval een onafhankelijke derde te laten plaats vinden, dertig jaar geleden was dat nog heel ongebruikelijk. Het gesprek liep geheel uit de hand. Verwijten werden over en weer geuit. Mijn vader kreeg de volle laag. Ik raakte totaal in paniek en vluchtte naar onze lieve buurman, een oudere weduwnaar. Hij gaf me een kopje koffie en terwijl we de ruzie door de dunne muren letterlijk konden volgen, klopte hij me op mijn schouders: ‘het komt weer goed Daniëlle, het komt wel weer goed.’ Mijn broer heeft de gemoederen uiteindelijk weten te sussen, terwijl hij nog maar zeventien was op dat moment, maar het kwam nooit meer helemaal goed.

Het contact werd verbroken

De buitenwereld zag wel het verdriet van mijn vader, broer en mij, maar niet dat van mijn oma en opa, niet dat van haar zussen en broer. Wij werden aangewezen als de belangrijkste nabestaanden. En door de ruzies konden we elkaars verdriet niet meer goed erkennen. We zagen allemaal vooral onze eigen pijn, de onderlinge verwijten wreven zout in diepe wonden. Die heelden nooit meer helemaal. De naam van mijn moeder werd niet meer genoemd in ons bijzijn. We konden nog wel over koetjes en kalfjes praten, maar een echt gesprek is nooit meer gevoerd met zijn allen.

'Ik kijk terug op honderd gemiste kansen in onze familie'

Ik koester de gesprekjes die ik daarna nog heb mogen voeren met mijn oma. Ik voelde haar verdriet. Zij het mijne. Zonder woorden. Ook mijn opa maakte contact als we met zijn tweetjes in de voorkamer zaten. Maar na de plotselinge dood van mijn oma, ze stierf vijf jaar na de dood van haar dochter aan een gebroken hart, werd het contact tussen ons gezin en de familie van mijn moeder slechter en slechter. Tot een klein misverstand de boel op scherp zette en het contact met ons definitief verbroken werd.

Mijn opa heeft op zijn sterfbed nog contact met me gezocht maar ik kon dat, zo kort na het overlijden van mijn eigen vader, niet meer opbrengen. We zijn door hem onterfd. Ook een zus van mijn moeder is inmiddels al lang overleden. Ik kijk terug op honderd gemiste kansen in onze familie.

Verdriet van elkaar benoemen

Wat zou ik nu graag nog even met mijn oma, opa en mijn overleden tante herinneringen op willen halen aan mijn moeder. Wat zou ik graag van mijn oom en mijn nog levende tante willen horen hoe mijn moeder was als kind en als zus. Wat zou ik graag met terugwerkende kracht willen zeggen tegen iedereen hoezeer ik hun verdriet heb gezien, en hoe het me spijt dat we er nooit over hebben kunnen praten. Ik heb me er bij neer gelegd maar ik hoop dat andere families hun verdriet en boosheid op een andere manier uiten dan wij hebben gedaan.

Tegenwoordig laat ik vaak een foto van onze familie in gelukkige tijden zien tijdens lezingen. Wijs op mijn lieve grootouders, die ik tot mijn moeder ziek werd iedere zondag trouw met mijn ouders en broer heb bezocht. Ik woonde bij hun in huis toen mijn moeder in Amsterdam werd behandeld. Ik wijs op mijn tantes en ooms, waar ik altijd welkom was, op mijn nichtje en neef die tot de breuk twee van de belangrijkste personen in mijn leven waren. Ik vertel altijd vol liefde over mijn geweldige Twentse jeugd. En ik vertel niet alleen mijn verhaal, ik benoem altijd ook het verdriet van mijn moeders familie.

'Je hebt je familie zo ongelooflijk nodig in tijden van verlies'

Wij verloren meer dan mijn moeder. Wij verloren elkaar. Helaas herkennen veel mensen mijn verhaal. Ik pleit er dan ook voor mediatoren op te leiden die families begeleiden na een verlies. Zodat volwassenen over hun eigen pijn kunnen praten en hulp krijgen bij het zien van de pijn van de ander. Zodat kinderen niet de dupe worden en toegang blijven krijgen tot de liefde van hun familie. Je hebt namelijk je familie zo ongelooflijk nodig in tijden van verlies.

Astrid neemt het zoontje van haar overleden zus in huis: ‘Ons gezin heeft een rafelrandje’

Lees ook over:

Astrid neemt het zoontje van haar overleden zus in huis: ‘Ons gezin heeft een rafelrandje’

Daan Westerink | De roze olifant van verdriet

Lees ook over:

Daan Westerink | De roze olifant van verdriet