Hoe ondersteun je een kind bij de rouwverwerking?
Rouwverwerking bij kinderen is een complex en emotioneel proces. Wil je een kind helpen, dan kan het moeilijk zijn om te bepalen waar je goed aan doet. Wat heeft een kind nodig? En hoe doe je dit als je zelf ook in een rouwproces zit? Lees hier praktische tips om een kind te ondersteunen bij rouwverwerking.
Mariëlle (18) weet als geen ander hoe het is om op jonge leeftijd iemand te verliezen. Op haar zestiende overleed haar vader Henk door zelfdoding. “Mijn vader was mijn beste maatje. Toen ik hoorde dat hij was overleden, kon ik alleen maar huilen en schreeuwen. Het kon niet waar zijn. Als ik mijn vader voor me zie, dan zie ik een hele vrolijke man met een glimlach op zijn gezicht. In mijn hoofd klopte het niet dat hij zichzelf van het leven zou beroven. Vanaf dat moment wist ik niet meer goed wat ik met mezelf aan moest. Ik wilde alleen zijn, maar eigenlijk ook weer niet.”
Rouwverwerking bij kinderen: wat is er anders?
“Bij volwassenen begint het rouwproces vaak direct en kunnen emoties elk moment van de dag opkomen,” legt Bianca Krol uit, rouw- en verliescoach voor volwassenen en kinderen. “Maar kinderen kunnen niet de hele dag bezig zijn met hun verdriet. Dat is te zwaar voor hun brein en lichaam. Daarom lijkt het alsof kinderen de draad alweer hebben opgepakt, als je hen bijvoorbeeld ‘gewoon’ ziet spelen. Dat is dus niet waar: kinderen rouwen in stukjes.”
'Kinderen kunnen niet de hele dag bezig zijn met hun verdriet'
Dat Bianca zich bezighoudt met rouwverwerking bij kinderen, is geen toeval. In 2015 verliest zij zelf haar man, en blijft achter met twee jonge kinderen. “Mijn dochter van vijf had iets anders nodig dan mijn dochter van zeven. Als je kleuter bent, mis je je speelmaatje en de structuur die een ouder je biedt. Maar mijn dochter van zeven zat toen al in groep vier. Dat is een hele andere ontwikkelingsfase. Zij had dus ook andere informatie nodig. Vanaf het moment dat mijn man de diagnose kreeg, heb ik mijn kinderen op hun eigen niveau verteld wat er aan de hand was. Want vanaf de basisschoolleeftijd kun je al goede gesprekken voeren met je kind over dit onderwerp.”
Lees ook over:
Praten over de dood met kinderen: dit begrijpt een kleuter
Lees ook over:
Praten over de dood met kinderen: dit begrijpt een schoolkind (vanaf 6 jaar)
Wat hebben kinderen nodig tijdens de rouwverwerking?
“Liefde en nabijheid zijn het belangrijkste,” vertelt Bianca. “Zodat kinderen weten dat er een volwassene is waar ze bij terecht kunnen. Je hoeft hen niet te forceren om te gaan praten, maar laat je kinderen wel weten dat je er voor ze bent als ze die behoefte wel hebben.” Ook legt Bianca uit dat veiligheid en ruimte nodig zijn om te kunnen rouwen. “Soms zie je dat kinderen die een ouder zijn verloren, pas beginnen met de rouwverwerking als het met de overgebleven ouder weer goed gaat. Dat gebeurt onbewust, omdat die ouder dan pas de benodigde emotionele steun kan bieden.”
Maar wat als een kind niet met zijn eigen ouder wil praten? Of als je het als ouder zelf lastig vindt om het gesprek met je kind aan te gaan? “Dan is het fijn als een ouder toestemming geeft om dat wel te doen met een andere volwassene. Al is het de buurvrouw of de meester, het gaat erom dat het kind een goede vertrouwensrelatie met een volwassene heeft.”
Lees ook over:
Praten over de dood met kinderen: dit begrijpt een tiener/puber
“Mijn moeder stond wel voor me klaar, maar ik vond het toch lastig om naar haar toe te stappen,” vertelt Mariëlle. “Mijn ouders waren namelijk gescheiden. Ik wilde het wel bespreken, maar het gaat over haar ex-man, dus hoe doe je dat? Dat maakte voor mij de stap groot.” Gelukkig kan ze er wel goed over praten met haar tante, de zus van haar vader. “Wij zijn heel close geworden,” zegt Mariëlle dankbaar. “Ze is staat altijd klaar om met me te praten. Zij oordeelt nooit over hoe ik me voel, en luistert gewoon naar me.”
'Wees open en eerlijk, dan hebben kinderen een realistische voorstelling en hoeven ze niets zelf te verzinnen'
Verder is openheid is een belangrijk aspect. “Kinderen hebben voelsprieten. Wanneer je hen niets vertelt, merken ze toch wel dat er iets is,” licht Bianca toe. “Kinderen kunnen hun eigen verhaal gaan bedenken, en dat is vaak veel erger dan de werkelijkheid zelf. Wees daarom open en eerlijk. Dan hebben ze een realistische voorstelling én ze hoeven het niet alleen te verzinnen, je maakt het iets van jullie samen.”
Lees ook over:
Kindervragen over de dood: 'Soms is de vraag belangrijker dan het antwoord'
De rol van structuur en regels in de rouwverwerking van kinderen
Ook het aanhouden van een dagindeling en de bestaande regels is belangrijk, laat Bianca weten. “Structuur biedt veiligheid. Kinderen hebben daar, zeker in de rouw, behoefte aan. Daarnaast zorgen regels ervoor dat kinderen zich gezien voelen. Wat voorheen belangrijk was, is nu ook nog belangrijk. Bijvoorbeeld: een tienermeisje dat haar moeder verloor, gaat stappen tot diep in de nacht. Haar vader denkt: ik zeg er niks over, want ze heeft het al moeilijk genoeg. Terwijl het meisje dan juist voelt: ik ben niet meer belangrijk voor hem, want ik word hier niet eens op aangesproken.”
'Kinderen hebben, zeker in de rouw, behoefte aan structuur'
Als je als ouder zelf ook aan het rouwen bent, kan het een hele klus zijn om de structuur te behouden. Rouwen kost nu eenmaal veel energie. “Natuurlijk is het niet erg als je een dag wat minder strikt bent,” erkent Bianca. “Maar ook als volwassene heb je baat bij regelmaat. Het bieden van structuur aan je kind, geeft ook structuur aan jezelf. Dus blijf goed voor jezelf zorgen door voldoende te slapen, gezond te eten en ritme in je dag aan te brengen.”
Hoe scholen kunnen helpen bij rouwverwerking van kinderen
Verder speelt school een belangrijke rol in het rouwproces van een kind. Volgens Bianca is het daarom cruciaal dat scholen kennis hebben over rouw en hoe je kinderen hierin kunt ondersteunen. “Ik heb in mijn werk verschillende ouders gehad die vertelden dat scholen vergeten aandacht te geven aan het verlies. Zo hoorde ik pas over een meisje tegen wie de leerkracht zei: ‘Praat maar niet meer over papa’. Zij kreeg de boodschap dat haar verdriet er niet mocht zijn. Daar kun je veel schade mee aanrichten.” Bianca benadrukt dat kinderen de ruimte moeten krijgen om te rouwen, vooral omdat ze zoveel tijd op school doorbrengen.
Die ruimte was er op de school van Mariëlle wel: “De drempel om weer naar school te gaan was erg groot voor mij. Gelukkig kon ik er goed over praten met mijn mentor, zij vroeg geregeld hoe het met me ging en had dan écht aandacht voor me. Ook dacht ze met me mee als ik het even zwaar had. Dat heeft me in die periode heel erg geholpen.”
'Ik vond het lastig om het op school te vertellen, omdat iedereen een oordeel heeft over zelfmoord
Bianca adviseert leraren daarom om een veilige sfeer te creëren en open te communiceren met de leerling over wat gedeeld kan worden in de klas. “Op die manier heeft de klas ook alle informatie en wordt er voorkomen dat er achter de rug om van het kind wordt geroddeld.”
Dat geroddel herkent Mariëlle. “Ik vond het lastig om het op school te vertellen, omdat iedereen een oordeel heeft over zelfmoord. Maar de geruchten gingen natuurlijk toch rond. Er was een moment dat een vriendin tegen mij zei: ‘Goh wat heftig Mariëlle, ik hoorde dat je vader demonen had.’ Ik dacht: waar heb jij het over? Wil je dat ik je nu ga vertellen wat wel en niet klopt? Ik vond het zo erg dat ze naar mij toe kwam met zo’n roddel. Met mijn andere vrienden kon ik het er gelukkig wel heel goed over hebben.”
Rouwverwerking bij kinderen: een geleidelijk proces
Bianca: “Wanneer mijn dochter volgend jaar afstudeert van de middelbare school, dan is haar vader daar niet bij. Zo zijn er telkens momenten in het leven waarop rouw weer naar boven komt. Bij een kind is dat een leven lang.”
'Ik weet dat wanneer het moeilijk wordt, ik kan terugvallen op mijn omgeving'
Je kunt kinderen helpen door hen ruimte te geven en open en eerlijk te zijn, hen te betrekken bij het proces en hen daar ook inspraak in te geven. Ook door hen het gevoel te geven dat zij er toe doen en door te luisteren naar wat ze wel en niet zeggen, help je kinderen op weg om hun emoties draaglijk te maken.
“Ik ben erg gesteund door mijn omgeving, daardoor kijk ik nu wel positief naar de toekomst,” vertelt Mariëlle dankbaar. “Natuurlijk zullen er momenten blijven komen dat ik mijn vader extra mis. Dit jaar ging mijn nicht trouwen. We waren er met de hele familie van mijn vaders kant, maar mijn vader was er niet bij. Toen ik mijn nicht weggebracht zag worden, vond ik dat ook heel moeilijk. Gelukkig heb ik dan familie om me heen die me troosten. Daardoor gaat het ook een stuk beter. Ik ben bezig met een nieuwe opleiding, maar ik weet dat wanneer het moeilijk wordt, ik kan terugvallen op mijn omgeving.
Lees ook over:
Elaine (27): ‘Als twaalfjarig kind dacht ik: ja, ik ga mijn zus redden’
Lees ook over:
Blog Bianca | ‘Wat als mijn meiden pubers zijn?’
Geschreven door
Rebekka Rodenburg
