Als je omgeving het laat afweten

Noem mij, bevestig mijn bestaan,
Laat mijn naam zijn als een keten.
Noem mij, noem mij, spreek mij aan,
o, noem mij bij mijn diepste naam.

Voor wie ik liefheb, wil ik heten.

Neeltje Maria Min

De toekomst is weg

Het is nog maar twee jaar (inmiddels vier jaar, red.) geleden dat Joost, haar enige kind, om het leven kwam. Haar zo gewenste en inmiddels volwassen zoon zat aan boord van het vliegtuig dat uit de lucht geschoten werd. Als ze over Joost praat, worden haar ogen zacht. Als ik vervolgens een hand op haar hand leg, stromen de tranen over haar wangen. Zij en haar zoon. Twee handen op een buik. “Hoe kan ik daar nou mee omgaan? Ik moet het verwerken, hoor ik steeds. Maar hoe moet ik dit ooit gaan verwerken?” Haar hoop, haar toekomst, zijn in een klap weggevaagd. “Wie doet na ons het licht uit? Ik heb naast mijn man helemaal niemand meer.“

“Mijn omgeving vindt dat het eigenlijk nu wel lang genoeg heeft geduurd, dat verdriet van mij. Ze kunnen er niet meer zo goed tegen.”

Ze is naar de bijeenkomst gekomen om met andere nabestaanden van de vliegramp te praten. Hoe doen zij dat nou, verder gaan zonder al die geliefde mensen die in het vliegtuig zaten? Krijgen zij steun van vrienden en familie? Haar ogen worden harder. “Mijn omgeving vindt dat het eigenlijk nu wel lang genoeg heeft geduurd, dat verdriet van mij. Ze kunnen er niet meer zo goed tegen. Mijn eigen zus zei laatst dat ze niet meer bij ons komt omdat het haar alleen maar verdrietig maakt en ze haar energie liever steekt in haar eigen kinderen en kleinkinderen. Dat doet zo’n pijn. Alsof ik een keuze heb. Dat zou ik ook wel willen, energie steken in Joost. Maar ja, hij is er niet meer. En dat valt niet te verwerken.”

Bang voor tranen

De vader van Pien beaamt haar verhaal. “Sommige mensen vinden het enorm lastig om er met mij over te beginnen. Ze zijn zo bang om me aan het huilen te maken. Ze noemen haar naam daarom niet meer waar ik bij ben. Maar je kunt me niet verdrietig maken, ik ben het al. Dus kun je er beter wel over beginnen. Weet je van wie ik wel steun krijg? Van de vrienden van Pien. Die komen gewoon langs, vragen zich veel minder af dan mensen van mijn eigen leeftijd. Het is heel fijn om die jongeren om me heen te hebben. Ik geniet van hun plannen, van hun levenslust en van hun openheid. Ze noemen haar naam, Pien is belangrijk voor ze. Mijn verdriet blijft groot natuurlijk, ik heb mijn dochter verloren, maar niet haar vrienden. Daardoor blijft de herinnering aan Pien levend.”

De omgeving wordt stiller

Ik leerde wijze lessen van deze en honderden andere ouders van een overleden kind die ik de afgelopen jaren sprak. Ik kwam ze tegen bij bijeenkomsten voor nabestaanden van de MH17, bij congressen van de Vereniging Ouders van een Overleden Kind (VOOK), Vereniging Ouders van een Vermoord Kind (VOVK) en de Vereniging Ouders, Kinderen en Kanker (VOKK), ik sprak ze in mijn eigen praktijk en ik heb dagelijks contact met hen via Facebook en Twitter. Daarnaast maakte ons gezin van heel dichtbij mee hoe ingrijpend het is om een kind te verliezen: enkele van onze dierbaren verloren een kindje rondom de bevalling. Ik zag van heel dichtbij hoe ingrijpend dat verlies is.

Al deze ouders van een overleden kind vertellen over de ramp na de ramp: als na het verlies van je kind het contact met mensen uit je oude omgeving verandert. Ouders die hun kindje tijdens de zwangerschap of bevalling verloren vertellen het en ouders die een volwassen kind verloren. Het is voor iedereen pijnlijk dat het na die eerste golf van aandacht ineens zoveel stiller wordt. De stapels kaarten hangen dan nog in de kamer, herinneringen aan de vele bloemen, een echo van de woorden ‘je kunt me altijd bellen’ van vrienden, familie en collega’s gonzen nog na. En dan geven sommige vrienden en familieleden niet meer thuis. Ze blijven uit onmacht of onwetendheid achter hun eigen deur en leefwereld steken.

“Waarom vinden mensen het zo moeilijk om ouders van een overleden kind te ondersteunen?”

Verlies van een kind verwerk je nooit

Waarom vinden mensen het zo moeilijk om ouders van een overleden kind te ondersteunen? Om gewoon bij ze langs te gaan? Omdat ze zich machteloos voelen. Niet weten hoe ze de ouders kunnen ondersteunen. Wij Nederlanders zijn namelijk doeners. Onze schouders ergens onder zetten. Anderen helpen. Maar hoe graag we dat ook willen, we kunnen het verdriet van ouders van een overleden kind niet wegnemen. Dat willen de meeste ouders ook niet. Dat verdriet zegt namelijk iets over de liefde die ze voor hun kind voelen. Ook nu nog. Ze houden zielsveel van hem of haar.

Het verlies van een kind verwerk je daarom ook niet, zeggen zij, je probeert juist de liefde voor dat kind in je leven te verweven. Die liefde stopt namelijk niet nu hun zoon of dochter is gestorven. Hun verdriet proberen te verlichten, er daarom maar niet over beginnen, namen van gestorven kinderen nooit meer noemen, dat voelt voor veel ouders alsof ze hun verdriet, en dus ook de liefde voor hun kind, diep weg moeten stoppen. En dat is nergens voor nodig.

Troost

Wat troost dan wel, en hoe kun je die ramp na een ramp voorkomen als omgeving?

Durf met lege handen langs te komen. Doe gewoon, blijf mensen bij je eigen leven betrekken. Accepteer dat het verlies van een kind een leven lang zijn sporen na laat, net als de liefde. Troost is voelen dat je er mag zijn, met je verdriet. Dat je de naam van je kind mag blijven noemen, ook op feestjes, dat de omgeving over je kind blijft praten, ook jaren later nog.

Troost is het krijgen van een oprechte vraag in plaats van een goedbedoeld advies. Luisteren naar het verhaal van een ouder die een kind verloor is voor sommigen het moeilijkste wat er is. Maar het voorkomt heel veel rampen. Je bent namelijk geen hulpverlener. Je bent nog steeds die lieve zus, collega, buurvrouw of vriendin. Het wordt zo gewaardeerd als je komt. Het is het enige wat echt werkt. Er zijn.

Op 24 september 2016 verscheen bij uitgeverij Adveniat de bundel Noem mijn naam, leven met de dood van een kind. De bundel is samengesteld door Daan Westerink en Marinus van den Berg, onder redactie van Leo Fijen. Het boek bevat bijdragen van diverse rouwdeskundigen.