Lies Nijman | Verlies en rouw in coronatijd

De maatregelen bij een uitvaart in verband met het coronavirus hakken er diep in: elkaar niet aanraken, anderhalve meter afstand bewaren, niet in groepen samenkomen. Wat normaal een belangrijke tijd is van persoonlijk contact, van aanraking en samenzijn, wordt door de beperkingen een tijd van digitaal contact, afstand houden en alleen zijn.

Frans

Frans (25), arts in opleiding, vertelt over de bizarre tijd die hij achter de rug heeft. Kort na elkaar verloor hij zijn vader en moeder. Zijn vader een half jaar voor en zijn moeder een week na de coronamaatregelen.

Hij wist op jonge leeftijd al dat hij arts wilde worden. Of dat nu kwam door een indrukwekkend filmpje over vluchtelingen die aan hun donkere lot waren overgelaten, of door zijn interesse voor alles wat groeit en leeft, hij wist het niet precies. Het begon met zijn dieren. Zijn intense verlangen om iets wat ziek was beter te maken.

Longkanker

Hij gaat in gedachten terug: zijn vader krijgt het steeds meer benauwd en begint te hoesten. Frans is dan al bezig met zijn opleiding geneeskunde. De longkanker blijkt bij het ontdekken al uitgezaaid. Ook al is zijn vader jaren geleden gestopt, hij is altijd een fervent roker geweest. Frans vond dat vreselijk. Hij was als kind gewend om in een rooklucht te leven. Ook zijn moeder stak de ene sigaret met de andere aan. Later toen er meer bekend werd over het verwoestende effect van roken, probeerden zijn ouders dat buiten te doen, maar al zijn herinneringen aan thuis blijven in rook gehuld. Het schuldgevoel van zijn vader kan hij goed begrijpen. Frans kan niet ontkennen dat hij flink boos is. Er worden dingen uitgesproken, goedgemaakt. Hij heeft het idee dat hij dichter naar zijn vader toegroeit in die laatste periode. Zijn vader vertelt in die korte tijd meer over zichzelf dan hij in zijn hele leven heeft gedaan.

‘Alles was gezegd, ze hadden goed afscheid genomen.’

Frans, enig kind, gaat in die tijd zo veel mogelijk naar huis om zijn moeder te helpen. De kanker kleedt zijn vader in korte tijd flink uit. Hij is op het laatst zo licht als een veertje. Frans draagt hem van de stoel naar zijn hoog-laagbed. Blijft op gehoorafstand. Vader krijgt palliatieve medicatie. Het zware ademen maakt dat Frans het zelf benauwd krijgt. Dan op een ochtend wordt hij wakker van de stilte. Zijn vader is die nacht – toch nog aan hun aandacht ontsnapt – in zijn diepe slaap overleden. In huis is een sfeer van verdriet en ook van liefde en vrede. Alles was gezegd, ze hadden goed afscheid genomen. In de rouwperiode die volgt, zijn ze er voor elkaar. De aandacht en zorg van hun familie, vrienden en bekenden is overweldigend. Niemand houdt er rekening mee dat moeder al snel zal volgen.

‘Er is iets anders’

Ze gaat, een paar maanden na het overlijden van zijn vader, zichtbaar achteruit. Natuurlijk, ze heeft weinig weerstand, ze is in de rouw. Ze heeft verdriet en slaapt slecht, maar er is iets anders. Haar hoesten gaat hem door merg en been. Als ze hard achteruitgaat, beseft hij hoeveel hij van haar houdt en dat hij haar nog niet kan missen. Niet nu al. Als aankomend arts gaat hij weer terug naar zijn eigen vertrouwde kamer in zijn ouderlijk huis. Hij zorgt voor haar.

Dan krijgt zij hoge koorts en wordt er meer bekend over een nieuw virus. Ze krijgt het steeds meer benauwd en wordt diezelfde dag met spoed opgenomen in het ziekenhuis. Het gaat zo snel dat hij het nog steeds niet beseft. Blauwgejaste artsen en ingepakte verplegers van de intensive care houden hem via videobellen op de hoogte. Ze is in slaap gebracht en wordt beademd. Hij mag haar niet meer zien, niet meer spreken. Twee dagen na haar opname overlijdt zijn moeder.

Alleen

De gedachte dat zij alleen was, zonder haar zoon, vindt Frans onverdraaglijk. Juist zijn moeder die altijd bij mensen op bezoek ging in een verzorgingshuis om ervoor te zorgen dat zij niet zo alleen waren. Door de goede herinnering aan de laatste tijd met zijn vader, vindt hij het hartverscheurend voor zijn moeder dat zij op deze manier is overleden. Dat ze misschien bang was en eenzaam, zonder dat hij iets voor haar kon doen.

‘De vele berichten doen hem goed, maar hij mist het persoonlijke contact enorm.’

Hij hoort dat er geen gewone begrafenis kan zijn. Hij mag niemand meer een hand geven en een omarming is al helemaal uit den boze. Weinig mensen mogen bij de uitvaart aanwezig zijn. Hij is er nog verbaasd over hoe bijzonder de uitvaart toch was. Door de afstand zijn ze meer verbonden dan ooit. ‘Weet je dat je veel kunt zeggen met je ogen? Weet je dat mensen veel gebaren kunnen maken die met liefde te maken hebben?’ De vele berichten doen hem ontzettend goed, maar hij mist het persoonlijke contact enorm.

Versleten jasje

Studeren doet hij door het coronavirus nu vanuit huis waar alles hem herinnert aan zijn moeder. Hij ruikt haar parfum nog. Haar tandenborstel staat gewoon nog op het glazen plaatje boven de ouderwetse wastafel. Haar schoenen staan nog in de gang. Haar jassen hangen aan de kapstok. Hij is er voorlopig nog niet aan toe haar spullen op te ruimen.

‘Het rouwen om zijn moeder is verweven met het rouwen om alles wat nu door de coronamaatregelen niet kan.’

Frans draagt de hele tijd het dierbare versleten leren jasje van zijn vader. Hij voelt zich lamgeslagen. De onmacht die hij voelt, maakt dat hij twijfelt aan zijn opleiding als arts, aan zijn toekomst, eigenlijk aan alles. Het rouwen om zijn moeder is verweven met het rouwen om alles wat nu door de coronamaatregelen niet kan.

Afscheid nemen

Door het virus kon hij niet goed afscheid nemen. Hij merkt dat dit hem toch dwarszit. Hij wil dit op een of andere manier nog goedmaken. Hij troost zich met de wetenschap dat ze alles voor haar hebben gedaan wat mogelijk was. Frans wil later iets organiseren om zijn moeder te herdenken. Met iets wat haar blij maakt en recht doet. Daar wil hij in ieder geval de bewoners van haar verzorgingshuis bij betrekken.

Wat hem erg goed doet, zijn de bijzondere manieren van meeleven: het videobellen met familie en vrienden, een lekkere ovenschotel voor de deur, veel kaarten met lieve herinneringen aan zijn moeder, iemand brengt een stapel goede boeken. Dat zijn voor hem onverwachte rituelen waarvan hij nooit eerder besefte dat ze zo belangrijk zijn.

Deze ervaringen neemt hij allemaal mee in zijn verdere opleiding als arts. Diep in zijn hart weet hij dat hij hiermee, ondanks zijn verslagenheid nu, met nog meer overtuiging zal verdergaan.

Deel jouw ervaring met ons

Aan de lezers van Ik mis je die dit herkennen, wil ik vragen: hoe zijn jullie omgegaan met het verlies van een dierbare door corona? Hoe zijn jullie omgegaan met de maatregelen rondom het afscheid en de uitvaart? Welk alternatief hebben jullie bedacht om later alsnog jullie dierbaren te gedenken?