Lies Nijman | Alsnog geven, verzacht verdriet

Geen goed afscheid

Als je niet goed afscheid hebt kunnen nemen van iemand, kun je dat lang met je mee blijven dragen. Het beïnvloedt het gemis. Het kan zijn dat je steeds denkt aan wat je had willen zeggen, doen of geven. Het geeft een onvoldaan gevoel. Het lijkt steeds alsof je nog iets moet afmaken. Ik zag het gebeuren bij deze vrouw die haar zus verloor…

‘Niemand mocht medelijden met haar hebben’

Ze zit onrustig tegenover me. Vertelt dat ze er op afstand bij heeft gestaan: het moment dat haar zus afscheid van het leven nam. De ziekte had haar lichaam ver aangetast. Het moment van sterven was zorgvuldig gepland. Haar zus had zelf haar familie op de hoogte gebracht. Niemand mocht er verder over praten. Niemand mocht medelijden met haar hebben. De begrafenis was al gepland. Ze hoopte niet eerder ‘vanzelf’ te sterven, omdat dat alles in de war zou schoppen. De kaarten waren namelijk al gedrukt.

Verlangen naar contact

Nee, ze hadden nooit echt een warme band gehad. In het gezin, met verder nog vijf broers, had ze zich altijd de mindere van haar zus gevoeld. Alles was mooier en interessanter aan haar geweest. Het voelde alsof ze in haar schaduw leefde. Toch had ze de laatste jaren geprobeerd dichterbij te komen. Ze verlangde naar echt contact, wilde zeggen dat ze van haar zus hield. Wilde zeggen dat ze spijt had van bepaalde dingen, maar liep steeds tegen een muur aan. Een muur die haar zus in de loop van haar leven zorgvuldig had opgebouwd.

Als je niets mocht geven

Ze dacht dat ze er goed aan had gedaan het besluit van haar zus te respecteren. Dat het zou maken dat ze er goed op terug zou kunnen kijken. Maar nu, ruim een jaar na het overlijden, voelt ze het verdriet als een steen op haar maag liggen. Terwijl ze het zegt, vouwt ze haar armen om haar lijf en blijft zo zitten. Ze staart voor zich uit. Een traan loopt zachtjes over haar wang. Ze ziet de beelden van de laatste momenten steeds voor zich. Die beelden zijn akelig. Maken dat ze slecht slaapt en neerslachtig is. Ze kan het niet goed onder woorden brengen, maar het lijkt alsof haar iets ontnomen is. Iets wat eigenlijk heel natuurlijk en vanzelfsprekend zou moeten zijn: liefde en zorg geven aan iemand die lijdt en gaat sterven.

‘Het ‘niets mogen geven’ in een situatie die schreeuwt om verbinding, kan traumatisch zijn.’

Het moeten toekijken zonder iets vanuit haar hart te mogen geven, is traumatisch geweest. Het zakelijke van de euthanasie, het nuchtere praten, de praktische voorbereidingen. Alles was perfect geregeld. Haar zus had alles gedaan om de regie in eigen hand te houden. Om niets te hoeven ontvangen van haar familie. De familie respecteerde dat en hield afstand. Eerlijk gezegd was er niemand die nog de moed had dichterbij te komen.

Verdriet om wat er niet was

Het ‘niets mogen geven’ in een situatie die schreeuwt om verbinding, kan traumatisch zijn. Er zijn mensen die – uit zelfbescherming – hun naasten verbieden om hen iets te geven. Zelfs als zij heel ziek zijn. Zo voorkomen zij het contact dat zij, om wat voor reden dan ook, niet aankunnen. Familie of vrienden hebben na het overlijden dikwijls verdriet om het contact wat er niet was. Het gemis gaat meestal om wat er had kunnen zijn. Om de hechte band die er niet was.

‘Geven vanuit je hart, zelfs geven aan iemand die niet meer bij je is, kan je pijn verzachten.’

We spreken erover wat ze had willen geven aan haar zus. Hoe zou dat eruit hebben gezien? Zou ze dat alsnog kunnen doen? Zou zij nu iets willen maken waardoor de negatieve herinnering niet het laatste woord heeft? Ze gaat ermee aan de slag en maakt een hart voor op het graf. ‘Ik wil zo in ieder geval laten zien dat ik van haar hield.’ Ze schrijft een brief en vertelt wat zij toen graag had willen zeggen. Ze zoekt mooie foto’s uit, kiest een paar dierbare spulletjes. Maakt een hoekje in haar huis waar zij meerdere overleden dierbaren een plaats geeft.

Je kunt de pijn verzachten

Geven vanuit je hart, zelfs geven aan iemand die niet meer bij je is, kan je pijn verzachten. Als je niet dichtbij mocht, of kon komen, kan dat voelen als een soort wond. Je kunt die pijn verzachten door alsnog – hoe lang het ook geleden is – woorden te geven aan wat je hadden willen zeggen. Je kunt bijvoorbeeld een brief schrijven, iets knutselen, timmeren, schilderen, of boetseren. Iets wat je als geschenk naar het graf kunt brengen, of in huis een speciaal plekje kunt geven.

Alsnog geven, zelfs aan iemand die al lang geleden overleden is, kan een krachtig medicijn zijn tegen teleurstelling en pijnlijk verdriet.

Het kan je gekwetste hart verzachten.