Lies Nijman | Hoe houd je het gezin bij elkaar na een overlijden?

Elkaar kwijtraken

‘Mijn moeder is een jaar geleden gestorven. Ik heb afgelopen vrijdag een heftig gesprek met mijn zus gehad. Daaruit blijkt dat ik te weinig aandacht voor haar verdriet heb gehad. Zij vindt dat zij alles voor onze vader alleen heeft gedaan. Ik daarentegen voel me heel erg in de steek gelaten door mijn broers en zussen. We zijn elkaar als gezin onderweg allemaal kwijtgeraakt.’

Eén van de verdrietige gevolgen van rouw is dat je als gezin het contact met elkaar kunt kwijtraken. Meestal herstelt zich dat na verloop van tijd, maar helaas niet altijd. Het is erg schrijnend om behalve het overlijden van een dierbare, ook nog het contact met elkaar als ouder(s) en kinderen, of als broers en zussen, te verliezen. Soms zelfs levenslang. Waren de gezinsleden eerder juist verzameld rondom de zieke en probeerden zij zich zo goed mogelijk in te zetten, na de uitvaart kan dat opeens anders worden. De eerste tekenen van verwijdering kunnen al gauw zichtbaar worden.

Hoe verwijdering in het gezin ontstaat

In tijden van lijden is het een hele opgave om goed verbonden te blijven. Het kost moeite om elkaar vast te houden in een periode van rouw en verdriet.

Hoe ontstaat deze verwijdering en is die te voorkomen? En wat kun je doen als je elkaar al bent kwijtgeraakt?

Op veel dingen in het leven kun je je nauwelijks voorbereiden. Hoe je als gezin reageert op een ingrijpend verlies, is niet te voorspellen. Dit verlies kan een enorme verschuiving veroorzaken. Een verandering in het beeld over de toekomst, in het onderlinge contact, in de uitvoering van taken, maar ook in de manier waarop je de verjaardagen viert. Als de overledene bijvoorbeeld in het gezin de rol van vredestichter had, of van buffer die alles opving, valt dat nu weg. Pas nu dringt het door wat iemand altijd heeft betekend en hoe iedereen erop rekende dat de lieve vrede wel weer hersteld zou worden.

‘…verlies kan een enorme verschuiving veroorzaken.’

Hoe kun je voorkomen dat je elkaar kwijtraakt?

1. Het eerste wat helpt om te voorkomen dat je elkaar kwijtraakt, is kennis over rouw en verlies. Als je weet welke kenmerken normaal zijn, kun je meebewegen met elkaar. Je weet dan dat er verwarring ontstaat. Je beseft dat pijn, verdriet en onmacht iedereen uit balans brengt. Dat uitingen hiervan niet persoonlijk bedoeld zijn. Het is een geschenk als je weet hebt van de kenmerken van rouw en elkaar daarin kunt geruststellen. Het is mooi als er vertrouwen en begrip is voor het andere gedrag, de heftige gevoelens en de scherpe dingen die soms worden gezegd. Vertrouwen dat het gezin later wel weer in balans zal komen, kan conflicten voorkomen. Het uitspreken van positieve woorden over ieders intenties kan voorkomen dat er wantrouwen ontstaat.
   

   ‘Het is belangrijk om erop te letten om de ander niet verantwoordelijk te maken voor jouw pijn.’

2. Het tweede waarop je bedacht kunt zijn, is dat eerdere gevoelens van pijn of teleurstelling weer makkelijk boven kunnen komen. Eerdere onrechtvaardigheid of jaloezie tussen broers en zussen kan worden versterkt. Eerdere gevoelens van minderwaardigheid kunnen de kop weer opsteken. Stemmen van vroeger komen weer boven: ‘Ik kan het nooit goed doen’, ‘Het is nooit genoeg’, ‘Gaan jullie maar zonder mij, ik ben alleen maar tot last’, ‘Ik kan Tim niet vervangen’, ‘Ik voel me in de steek gelaten’. Iedereen is geraakt door het verlies en kan daardoor lichtgeraakt zijn. Niet in staat te nuanceren, niet in staat om mee te bewegen met de beleving van de ander. Door oude pijn wordt nieuwe pijn extra beladen. Het is belangrijk om erop te letten om de ander niet verantwoordelijk te maken voor jouw pijn. Het is namelijk moeilijk te onderscheiden wat nu echt een gevolg is van het overlijden van een dierbare en wat te maken heeft met eerdere rouw, eerdere pijn en onuitgesproken conflicten. Rouw brengt altijd verwarring en verandering in een gezin. Al deze verschijnselen horen bij de normale gevolgen van rouw. Over het algemeen kost dit tijd en wordt na verloop van tijd in het gezin een nieuwe balans gevonden. Het helpt om geduld te hebben met elkaar en te wachten met eventuele intensieve gesprekken hierover tot wat langer na de uitvaart.
   

   ‘Vertrouwen dat het gezin later wel weer in balans zal komen, kan conflicten voorkomen.’

3. Het derde wat het uit elkaar vallen van het gezin kan voorkomen, is inzicht in de twee bewegingen die gemaakt worden uit liefde en onmacht:
   – De neiging om niet meer te communiceren met de gezinsleden en zich terug te trekken.
   – De neiging om de gezinsleden in alles tegemoet te komen en geen grenzen aan te geven.

De neiging om niet meer te communiceren met de rouwende(n), is juist omdat je de ander geen verdriet wilt doen. Je voelt je altijd tekortschieten, want het is nooit genoeg om het verdriet van de rouwende weg te nemen. Het lukt je daarom niet om ‘nee’ te zeggen en je vermijdt de confrontatie.

De neiging om de rouwende in alles tegemoet te komen en geen grenzen aan te geven, is ook een beweging, omdat je de ander geen verdriet wilt doen en omdat je geen ‘nee’ kunt zeggen. Ook dan vermijd je de confrontatie. Ook dan blijkt het niet voldoende om de pijn van de rouwende weg te nemen.

Het lijkt alsof de eerste neiging negatief is en de tweede neiging positief, maar beide bewegingen kunnen gebaseerd zijn op liefde en zorg. Beide zijn een vorm van geven. Beide bewegingen zijn fout noch goed, maar ontstaan door onmacht en onvrijheid.

Hoe kun je elkaar weer vinden?

Hoe kun je toch weer op een gezonde manier met elkaar omgaan, als je al verwijderd bent geraakt?

Het is belangrijk om te beseffen dat je niet de verantwoordelijkheid op je kunt nemen voor de rouwgevoelens van de ander. Je kunt echter wel door oprechte zorg die gevoelens verzachten. Vraag je af wat je wel uit liefde wilt doen om het leven van de ander te verlichten en wat je eigenlijk doet uit verplichting en met bitterheid in je hart. Vraag je af wat je eigen oude pijn is, neem daar verantwoordelijkheid voor en werk daaraan (eventueel met hulp).

‘Vraag je af wat je uit liefde wilt doen om het leven van de ander te verlichten.’

Probeer een moment te kiezen met het gezin waarop je benoemt hoe verdrietig je het vindt om elkaar kwijt te raken. Stel voor om open en eerlijk en in liefde je wensen en je grenzen aan te geven en die van elkaar te respecteren. Probeer een eerlijke verdeling te maken voor de dingen die moeten gebeuren.

Hulp vragen

Er is moed voor nodig om een vastgelopen patroon te doorbreken. Lukt het niet om eruit te komen, vraag dan hulp. Het is absoluut de moeite waard en kan voorkomen dat een gezin – na het overlijden van een dierbare – levenslang in de greep blijft van ontevreden geven en ontvangen.

‘Gezinsleden die elkaar vasthouden, kunnen de pijn van het gemist enorm verzachten.’

Gezinsleden die elkaar vasthouden en ervoor kiezen – of eraan willen werken – eerlijk en respectvol met elkaar om te gaan, kunnen de pijn van het gemis enorm verzachten. Zij staan er, als zij dit later zelf nodig hebben, niet alleen voor. Zij houden elkaar vast en kunnen er voor elkaar zijn.