Wouter: ‘Was het anders afgelopen als mijn vader haar niet had misbruikt?’

Wouter en Anneleen komen uit een streng gereformeerd gezin met elf kinderen. “Aan de buitenkant leek het een perfect plaatje, maar achter de voordeur ging er veel mis”, zegt Wouter. “Mijn vader was nauwelijks thuis, en mijn moeder kon het gezin niet aan. Ze was of depressief, of zwanger.”

“Aan liefde en persoonlijke aandacht ontbrak het ons”, vervolgt hij. “Ik was liever weg dan thuis, waar zowel lichamelijk en psychisch geweld plaatsvond. Toen ik achttien was, besloot ik uit huis te gaan. Ik ging in Leiden studeren en op kamers.”

Benedenverdieping

Ook Anneleen heeft het thuis zwaar. Wouter: “Ze had al van jongs af aan psychische problemen en zat regelmatig in pleeggezinnen. Op haar achttiende vormde Anneleen soms een gevaar voor zichzelf en sliep ze uiteindelijk samen met mijn vader op de benedenverdieping. Daar vond toen ook misbruik plaats.” Hij slikt even. “Ik was zelf al vier jaar uit huis, dus wist niet dat dit speelde.

Op haar achttiende ging ze samen met onze vader naar een psychiater. Daar vertelde Anneleen voor het eerst wat hij met haar deed. De psychiater confronteerde mijn vader daarmee. Dat overviel hem zo, dat hij het niet ontkende.”

Gevangen en vrij

Anneleen wordt direct uit huis geplaatst. “Ik was de eerste die ze belde toen dat gebeurde”, herinnert Wouter zich. “Niet dat we dagelijks leuke dingen deden samen, maar we hadden wel een vertrouwensband. Ze wist dat ik haar zou geloven en steunen.  Ik had genoeg scepsis en ‘zelfstandig denken’ ontwikkeld om haar te geloven.”

Een uur later belt ook zijn vader om Wouter te vertellen wat er was gebeurd. “Hij heeft toen opgebiecht dat hij mijn zusje had misbruikt. Slim als hij was, dekte hij zichzelf wel meteen in, door te zeggen dat het misbruik pas vanaf haar achttiende plaatsvond. De strafmaat viel daarom milder uit. Anneleen heeft zelf altijd volgehouden dat dit al veel langer speelde, maar sluitend bewijs ontbrak, net zoals in veel van dit soort zaken.”

Wouters vader wordt opgepakt. Er volgt een rechtszaak, waarbij de rest van de familie de kant van Wouters vader kiest. Wouter omschrijft dit als een naar proces. “Anneleen, haar advocaat en ik hadden niet verwacht dat er meer in zat dan het vonnis dat volgde, omdat misbruik op jonge leeftijd bijna nooit bewezen kan worden. Wel kregen we in elk geval het gevoel dat er een beetje gerechtigheid geschiedde, al zou het nooit genoeg zijn.” Na anderhalf jaar kwam Wouters vader weer vrij. “Hoe moet het voor Anneleen zijn geweest, toen mijn vader zo snel vrijkwam?” vraagt Wouter zich af. Hij heeft het haar nooit gevraagd.

Waar Wouter zijn familie niet meer wil zien, zoekt Anneleen wel weer contact met het gezin. “Anneleen vond de relatie met onze familie heel ingewikkeld; ze kon niet zonder en niet met de familieleden. Zelf worstelde ik daar mee. Moest ik mijn vader zomaar vergeven wat hij mijn zusje had aangedaan? Hij toonde geen berouw, geen schaamte of schulderkenning. Maar hij had het míj niet aangedaan. Als mijn zusje hem wél kon vergeven, moest ik dan achterblijven?”

Voor Anneleen probeert Wouter ook weer contact op te bouwen met de familie. “Maar dat vond zij lastig. Het leek bijna of zij me dit kwalijk nam. Dat maakte haar houding wat onvoorspelbaar. Ik wist nooit precies hoe ik me naar haar toe moest gedragen, wat ze wel of niet aankon en waar ze met haar gedachten zat.

Veel van onze gesprekken gingen over het beladen onderwerp van haar misbruik en daar baalde ik van. Ik wilde het ook hebben over haar leven, haar hondje en haar appartement. Onze relatie bleef kwetsbaar. Soms ging het goed en was het leuk, maar soms kon ze helemaal niets aan en bleef het contact oppervlakkig.”

Eén mooie herinnering is Wouter bijgebleven: “Toen we het kraamfeest van onze oudste dochter organiseerden, logeerde Anneleen een paar dagen bij ons om te helpen. Ze was vrolijk en hielp onze dochter in bad te doen. Ik herinner me ook nog dat ze vaak een stoere pet op had.”

Gesloten afdeling

Als Anneleen naast haar meervoudige persoonlijkheidsstoornis en psychoses ook nog last krijgt van suïcidale gedachten, wordt ze regelmatig opgenomen op de gesloten afdeling van een psychiatrische instelling. Op een vroege ochtend in januari 2003 beëindigt ze na ruim 20 pogingen haar leven.

“Het was voor mij niet de vraag óf het ooit zou gebeuren, maar wanneer. Ik was erop voorbereid dat het haar op een dag zou lukken. Maar het is erg wrang dat het gebeurde toen ze op de gesloten afdeling zat”, vertelt Wouter.

Mooi leven

“Aan de ene kant was ik erg verdrietig toen ik het bericht van haar overlijden kreeg, maar later voelde ik ook een vreemd soort rust; haar lijden was nu eindelijk voorbij.” Anneleen is 24 jaar als ze sterft.

“Soms overlijdt er iemand en mis je een mooi leven. Maar Anneleen overleed en er was geen mooi leven om te missen”, vertelt Wouter eerlijk.  “Er waren niet zoveel leuke momenten in haar leven, en die gunde je haar wel, omdat ze zelf zo leuk was.  Ze heeft nooit haar plek kunnen vinden in de wereld. Dat neem ik mijn vader ongelofelijk kwalijk. We missen haar vooral in de dingen die nooit hebben mogen zijn.”

Sterfdag

Wouter staat elk jaar op de sterfdag van zijn zus stil bij haar overlijden. “Ik vraag mezelf af hoe anders alles zou zijn geweest als mijn vader Anneleen níet had misbruikt en zij normaal had kunnen opgroeien. Waren zij en ik dan nog wél een onderdeel geweest van onze familie?”

“Anneleen zou nu 46 jaar zijn geweest, misschien was ze wel getrouwd en had ze kinderen”, stelt Wouter zich voor. “Misschien was ik onderdeel geweest van een grote familie en keek ik op tegen mijn ouders. Ik stel me voor dat Anneleen vaak en veel grappen zou maken en elk feest zou opvrolijken.

Misschien kwamen we als broers en zussen dan nog vaak samen en zouden we een fijne band hebben gehad. Helaas is de realiteit anders en heb ik ze al jaren niet gezien; sinds het overlijden van Anneleen is er geen contact meer.”

Wouter wil de nagedachtenis van Anneleen in ere houden. “28 januari is de dag waarop ik stilsta bij Anneleen, mijn vrolijke zus, maar bij wie ook altijd wat speelde en altijd een donker randje was. Ieder jaar schrijf ik een in memoriam voor haar, zodat ook anderen aan haar herinnerd worden. Die dag neem ik meestal vrij en dwaal rond in mijn eigen gedachten en herinneringen. Meestal ga ik ook naar een kerk en steek een kaars aan. Ze mag niet vergeten worden, net als het verhaal achter haar zelfdoding.”

Mantel der liefde

“Er zijn zoveel families met dit soort verhalen, die krampachtig verborgen blijven, zonder na te denken over de consequenties voor het slachtoffer. In mijn ogen is het belangrijk om in de eerste plaats het slachtoffer te geloven, en geen compassie te hebben met de dader. Te vaak lopen slachtoffers aan tegen het feit dat familieleden de verkeerde daden met de welbekende ‘mantel der liefde’ en vergeving bedekken. Ik roep daarom op: herken je je in dit verhaal of weet je iemand in je omgeving die hier ook mee te maken heeft? Ga dan in gesprek of zoek iemand die je vertrouwt en praat erover.”

Praten over zelfdoding helpt en kan anoniem via www.113.nl of telefonisch op 113 of 0800-0113.

Woonachtig in België? Bij de Zelfmoordlijn1813 staat er iemand voor je klaar. Elk gesprek is anoniem en gratis. Bel 1813 of bezoek https://www.zelfmoord1813.be

*Wouter van der Toorn schrijft veel over rouw op brightelephant.nl en schreef daarnaast meerdere boeken over dit onderwerp.

• Anett verliest haar zoon: ‘Ik kon niet over mijn lippen krijgen wat er gebeurd was’

  Anett verliest haar zoon: ‘Ik kon niet over mijn lippen krijgen wat er gebeurd was’

• Hoe rouw je na zelfdoding? ‘Bij een zelfdoding komen veel extra vragen en emoties kijken’

  Hoe rouw je na zelfdoding? ‘Bij een zelfdoding komen veel extra vragen en emoties kijken’