‘Een begrafenis met een kleine groep mensen kan ook heel warm en intiem zijn’

In tijden van de coronacrisis is het moeilijk dat afscheid nemen van een overleden dierbare anders dan anders gaat. Er zijn maximaal dertig gasten welkom bij de uitvaartdienst en daarbij wordt iedere aanwezige verplicht om minimaal 1,5 meter afstand te houden. Ook zijn handen schudden tijdens de condoleance of een bemoedigende knuffel geven niet toegestaan.

Dominee Evert Pieter van der Veen uit Oldemarkt leidde een begrafenis en zag dat het verplichte kleinschalige karakter van een begrafenis tijdens de coronacrisis ook zijn mooie kanten heeft. Van der Veen: ‘Ik heb gemerkt dat families van een ‘te kort’ een ‘tegoed’ maakten. Normaal ben je gewend dat iedereen wordt uitgenodigd voor een begrafenis. Immers: een volle kerk doet goed en werkt troostend. Maar een grote menigte op een begrafenis kan ook belemmerend zijn.’

Persoonlijk

Van der Veen wijst op de voordelen van een kleinschalige begrafenis. ‘Een begrafenis met een kleine groep mensen kan ook als heel warm en intiem worden ervaren. Mensen voelen zich vrijer om een herinnering op te halen of iets persoonlijks te delen. Het is dichtbij jezelf. Vooral als je niet gewend bent om voor een groep te staan, kan zoiets heel fijn zijn.’

Volgens Evert Pieter van der Veen is het kleinschalige karakter van een begrafenis niet nieuw. ‘Zo’n honderd jaar geleden was het heel gebruikelijk om afscheid te nemen in huiselijke kring.’

‘Mensen voelen zich vrijer om een herinnering op te halen’

De kerk stond lichtelijk afwijzend tegenover het houden van een eredienst ter nagedachtenis van de overledene, vertelt hij. ‘Daarom werd er vaak afscheid genomen in kleine kring, vaak in huiskamers. En nu zijn we op een wonderlijke manier weer teruggekomen bij kleinschaligheid.’

Ondanks dat er wellicht voordelen te noemen zijn van kleinschalig afscheid nemen, blijft het uiterst pijnlijk dat niet iedereen fysiek bij de uitvaart aanwezig mag zijn. Mensen hebben nu eenmaal de behoefte om ieder op hun eigen manier afscheid te nemen. Toch ziet dominee Van der Veen ook daar nieuwe initiatieven ontstaan.

Nieuwe initiatieven

Zo is het gebruik van symbolen en rituelen belangrijker geworden. Van der Veen: ‘Het aansteken van een kaars tijdens de dienst bijvoorbeeld, voor mensen die niet fysiek aanwezig kunnen zijn. Je kan mensen ook uitnodigen om schriftelijk te reageren. Deze reacties kun je meenemen in de afscheidsdienst. Daar kun je ook een plek inrichten waar je de schriftelijke reacties tentoonstelt.’

Het organiseren van een livestream en het vormen van een erehaag op de route naar de begraafplaats is iets wat de laatste tijd al vaker wordt gedaan. Dominee Van der Veen voegt daar nog aan toe dat de familie van de overledene mensen nog kan oproepen om op een centrale plek, bijvoorbeeld bij het graf, een bloem of boeket neer te leggen.

Van der Veen: ‘De bloemen symboliseren een afscheidsgroet aan de overledene, en de kleurrijke bloemen kunnen later als troostrijk worden ervaren door de naaste familie.’

Herdenkingsdienst

Ook noemt hij dat de overledene op een later moment nog herdacht kan worden door een speciale herdenkingsdienst te organiseren. Dit geeft ook niet-directe omgeving van de overledene de gelegenheid om afscheid te nemen.

Dit is iets wat pas van de grond kan komen als de coronacrisis voorbij is, maar het kan troost bieden dat mensen nog een moment hebben waarop ze bewust kunnen stilstaan bij het overlijden van een dierbare.

‘Het is bijzonder om te zien dat een nare situatie als deze coronacrisis ook een beroep doet op het goede van de mens’, vertelt hij. ‘Je ziet in deze moeilijke tijd veel nieuwe creativiteit ontstaan, nieuwe manieren van afscheid nemen en het feit dat mensen flexibeler en veerkrachtiger zijn dan ze denken. In de Bijbel zie je ook veel van dit soort verhalen terug. Er is meer mogelijk dan wij voor mogelijk houden.’