Hoe ga je verder als een dierbare door zelfdoding om het leven komt?

‘Het ergste is dat mijn dochter zo alleen is gestorven. Ik had zo graag bij haar willen zijn, haar willen vasthouden, troosten. Willen horen wat er aan de hand was. Maar ze is helemaal alleen gegaan. Dat vind ik zo verschrikkelijk, ook voor haar. Hoe eenzaam moet ze wel niet geweest zijn? Ik heb er zoveel moeite mee dat er geen antwoorden zijn op al mijn vragen.’

Praten lukt nauwelijks

Tranen lopen over de wangen van deze jonge moeder van een prachtige puberdochter die er ineens niet meer is. Haar mooie meisje, zo populair bij haar vrienden, zo geliefd bij haar familie, stapte ineens uit het leven. Erover praten met mensen in de omgeving lukt nauwelijks. En daarom is ze met haar beste vriendin op deze warme herfstdag naar het noorden gereden, waar ze bij lotgenoten troost zoekt. En naar manieren om zichzelf staande te houden in deze barre tijden.

In kleine groepjes loopt het gezelschap door een schilderachtig landschap. Dan lukt praten veel beter. Over de heftige gevoelens die dit verlies met zich meebrengt. Over het taboe op praten over depressie en over zelfdoding in deze samenleving. Over mensen uit de omgeving die allerlei oordelen hebben over de manier waarop iemand is overleden, en eigenlijk nooit meer herinneringen ophalen aan gelukkiger tijden.

‘Het is zelfs lastig om erover te praten met mijn eigen partner”, zegt de vrouw die naast me is komen lopen. ‘Hij zit nog zo vol ongeloof, wil niet geloven dat het zelfdoding was, en spreekt telkens van het ongeluk. Maar voor mij is het helder dat onze zoon bewust een einde aan zijn leven heeft gemaakt. Dat maakt het soms heel lastig om elkaar te steunen. Hij is heel erg boos, ik ben vooral heel erg verdrietig.’

Verlangen naar open armen

Er worden armen om elkaar heen geslagen. De waaromvraag komt vaak voorbij. Vooral als de dood geheel onverwacht kwam en er geen afscheidsbrief is achtergelaten, steekt die vraag regelmatig de kop op. “Ze heeft een einde aan haar leven gemaakt toen ik onze relatie beëindigde. En daar zit ik nu, jaren later nog steeds mee. Waarom heb ik het uitgemaakt? Mag ik wel gelukkig zijn met mijn huidige vriendin? Is dat wel eerlijk ten opzichte van haar?’ De nagelbijtende dertiger tegenover me wiebelt zenuwachtig heen en weer.

‘Als ik het niet uit had gemaakt, dan was zij er nog geweest. Ik heb al jaren een schuldgevoel maar durf daar met niemand over te praten. En ik wil er nu, na zeven jaar, wel eens vanaf. Het vreet me op. Weet je dat ik voor het eerst bij een lotgenotenmiddag ben? Ik durfde niet. Maar nu ik jullie verhalen hoor voel ik toch wel een soort van opluchting. Dit is het begin.’ Hij lacht. De vrouw naast hem klopt hem op zijn schouder. ‘Wat ben jij dapper, wat goed dat je er zelf van af wilt. Weet je, ik denk dat je vooral ook wel weer verder mag met je leven.’

‘Je gevoelens binnen houden is als een heidebrand negeren. Die gaat ondergronds verder.’

Ik ben bij deze bijzondere bijeenkomst uitgenodigd om te praten over verder gaan na een verlies. Hoe doe je dat als een dierbare door zelfdoding om het leven is gekomen? Wat heb je dan nodig? Van alle mensen die ik de afgelopen jaren sprak, vertelt de meerderheid over het verlangen naar open armen in de omgeving. Naar mensen met een warm hart. Waar je kunt zijn wie je bent.

Maar voor sommige vrienden en familieleden is het geven van die steun juist heel lastig na een zelfdoding. Want het roept zoveel tegenstrijdigs in je naar boven. Mag je er wel over beginnen? En waarom werd het leven teruggegeven? Mag je dat wel zelf beslissen? Had niemand nou kunnen aan zien komen dat dit zou gebeuren?

Vragen die niet gesteld worden maar die ook bij nabestaanden zelf volop leven. We zouden hier veel meer over moeten praten. Over alle heftige gevoelens die het zelfgekozen einde oproept. Het schuldgevoel dat je soms uit de slaap houdt. De onmacht. Woede. Maar als je daar met vrienden over praat, dan roept iedereen gelijk ‘o joh, jij kon er ook niets aan doen.’ Waarom doen we dat, waarom sussen we de vragen die gesteld mogen worden in de kiem, waarom zijn we er zo bang voor?

Schuldgevoelens

Je gevoelens binnen houden is als een heidebrand negeren. Die gaat ondergronds verder. Terwijl een felle brand die voldoende zuurstof krijgt wel even hoog oplaait, maar al snel weer dooft. Zo gaat dat ook met schuldgevoelens, met boosheid, met alle vormen van intens verdriet. Onderdrukken heeft geen zin. Schuldgevoelens zeggen namelijk dat je zielsgraag wilt weten of er iets gedaan had kunnen worden om te voorkomen dat dit was gebeurd. Omdat dat is wat je het liefste wilt. Dat hij of zij er nog gewoon zou zijn. Als je daarover alle vragen mag stellen en met anderen op zoek mag gaan naar het antwoord, dan krijg je ruimte. En vaak geeft dat rust. Er wordt volop geknikt in de zaal.

‘Schuldgevoelens zeggen dat je zielsgraag wilt weten of er iets gedaan had kunnen worden om dit te voorkomen’

Hoe kregen jullie nou de steun die je nodig had, vraag ik de zaal. Handen gaan omhoog. ‘Ik verloor mijn vrouw vorig jaar. Ze was al jaren heel erg angstig en depressief en we leefden zeer geïsoleerd. We zagen eigenlijk niemand meer. Ja, ik belde regelmatig met mijn broer en zus, maar dat was het. Ik heb mijn eigen familie heel lang niet gezien. Het kon niet. De zelfgekozen dood van mijn vrouw was voor haar een verlossing. Ik heb me daar niet schuldig om gevoeld. Ben ook niet boos. Ze heeft alles geprobeerd, het was op.

Ik voelde me wel een beetje schuldig ten opzichte van familie met wie ik vroeger een zeer bijzondere band had. Wilde ze graag zien, maar ja, ik was al zo lang uit hun leven. Ik ben uiteindelijk over mijn schroom heen gestapt. Ik wilde ook echt niet meer zo alleen leven. Heb mijn zus opgebeld en gezegd dat ik haar en de anderen graag weer wilde zien. Wil jij dat wel vroeg ik. Ik was immers al zoveel jaren uit haar leven. Weet je wat mijn zus zei? ‘Maar je was nooit uit mijn gedachten jongen.’ Nu logeer ik een keer per maand bij haar. Ik hield heel veel van mijn vrouw maar geniet nu ook weer van mijn familie.’

Hulplijnen en preventie

Deze middag dwalen mijn gedachten even af. Ik mag dan wel veel spreken met en over mensen die iemand verloren, ik verloor zelf ook dierbaren, sommigen door zelfdoding. Het verhaal van de jonge moeder komt erg dichtbij. Dertig jaar geleden was de totaal onverwachte en zelfgekozen dood van een van mijn jeugdvrienden totaal onbespreekbaar, vooral omdat zijn ouders er niet over konden praten. Zij wisten niets van zijn depressies. Waren totaal in shock door de manier waarop hij stierf. Wij slikten onze tranen in en waren verbijsterd. Zelfdoding was nooit in onze gedachten opgekomen maar kwam nu ineens ons leven binnen gedenderd.

Hoe kon het dat we nooit iets aan die grappige, lieve en vrolijke jongen hadden gemerkt? Hoe eenzaam was hij wel niet geweest? Kon ons dat ook zomaar gebeuren? Niemand sprak in die tijd met jongeren. Op school geen enkele aandacht voor depressieve gevoelens, terwijl depressies zo vaak voorkomen en onder jongeren zelfdoding doodsoorzaak nummer 1 is. Gelukkig gaat er nu heel veel geld naar suïcidepreventie, is er meer aandacht op scholen en is een hulplijn als 113online dag en nacht bereikbaar voor mensen met suïcidale gedachten en voor mensen in hun omgeving.

De jonge moeder pakt mijn hand vast. ‘Wat heftig dat jij dit al op jonge leeftijd mee hebt gemaakt. En dat er niet over gesproken werd. Ik moet je zeggen dat ik blij ben dat dit nu wel het geval is. De vrienden van mijn dochter komen langs en spreken open over hun gevoelens. Ik vind dat heel erg fijn. Dat ze niet wegblijven. Dat ze open zijn over hun twijfels. Maar vooral hoop ik dat niemand meer zo eenzaam sterft als mijn dochter.’ En dat hoop ik ook. Met heel mijn hart.

Heb je vragen over zelfdoding of wil je praten over zelfmoordgedachten? Dat kan anoniem via de chat op www.113.nl of bel 113 (gebruikelijke telefoonkosten) of 0800-0113 (gratis).