Lies Nijman | Rouw en veranderingen in het gezin

Veranderingen in het gezin

‘Mijn vrouw is vorig jaar overleden. Helaas zijn wij als gezin door het verdriet verder van elkaar af komen te staan in plaats van dichter bij elkaar.’

De brieven die ik krijg, vertellen van gezinnen die vóór het overlijden van een ouder of kind in harmonie met elkaar leefden. Na het overlijden beginnen er spanningen te ontstaan. De kinderen krijgen onderling irritatie omdat er bijvoorbeeld grote verschillen zijn in het helpen klussen in huis. Een dochter voelt het als benauwend dat haar ouders extra bezorgd zijn sinds het overlijden van haar zus. Of een zoon durft niet goed te zeggen dat hij het eigenlijk niet meer zo fijn vindt om mee te gaan naar de kerk.

‘Ik merk dat ik eigenlijk heel boos ben op God omdat ik mijn vader moet missen, maar ik durf het niet te uiten want anderen in het gezin ervaren dat anders.’

Veranderingen zorgen voor wrijving

Als de vader de vredestichter was en nu is weggevallen, is dat merkbaar. Als de moeder het altijd gezellig maakte en voor iedereen klaarstond, veroorzaakt dat nu soms wrijving: wie doet nu wat en wie is waar verantwoordelijk voor?

‘Mijn moeder doet alsof ze sterk is, maar ik hoor haar huilen in haar slaapkamer. Ik vertel niets over mezelf. Ik wil haar niet verdrietig maken. Ik doe extra mijn best om het thuis gezellig te maken.’

Iedereen mist de overledene en we bereiken elkaar soms niet meer. We kunnen elkaars gevoelens en gedrag soms niet begrijpen. Soms wordt de relatie hechter. Niet zelden ontstaat er echter wrijving, of verwijdering. Bovenop het verlies en het gemis wat er al is, maken veranderingen in het gezin het soms een hele opgave om een nieuw evenwicht te vinden.

‘Niemand rouwt netjes en gestroomlijnd. Rouwen is rauw.’

Het is normaal

Ook in mijn eigen gezin was alles anders na het overlijden van mijn man. Ik vond dat verwarrend en beangstigend. Ik ging beseffen dat die verandering niet makkelijk was, maar dat het wel heel normaal en begrijpelijk was. Als een ouder wegvalt, verander je zelf, maar ook de relatie tussen gezinsleden wordt anders. Deze verandering kan angstig maken. Angst om nog meer te verliezen, niet zozeer aan de dood, maar aan het (veranderde) leven.

De pijnlijke gevolgen van rouw zijn niet altijd te voorkomen. De emoties kunnen soms zo heftig zijn, dat je anders reageert dan je zou willen. Niemand rouwt netjes en gestroomlijnd. Rouwen is rauw. Er zitten scherpe kanten aan. We zijn al kwetsbaar en verwonden elkaar soms ook nog.

Ons gedrag verandert

Waar voorheen duidelijkheid en voorspelbaarheid was in het gezin, ontstaat nu onzekerheid en onveiligheid. In een onveilige omgeving verandert ons gedrag: de een gaat meer geven en helpen, de ander sluit zich juist meer af en trekt zich terug. We doen dat uit zelfbescherming. We gaan uit de vertrouwde kring en nemen een andere positie in.

‘Ik had angst om nog meer te verliezen door het veranderde leven.’

Als ik dat met poppetjes[1] neerzet, ziet het plaatje er na het overlijden anders uit: de een doet erg zijn best (staat op de blokjes, maakt zich groter, blokkeert gevoelens (wit). De ander kruipt het liefst weg (voelt de pijn (rood). De overleden vader ligt, de moeder rouwt en zit. Er komt door de dood een schadepoppetje tussen de gezinsleden en de overledene.

Loyaliteit: hoe zit dat?

Juist na een groot verlies is het begrijpelijk dat de rouwende ouder in het gezin soms alles bij het oude wil laten. Te midden van alle chaos en verdriet, wilde ik ook het liefst iedereen in de vertrouwde kring houden. Het is zo begrijpelijk dat de angst voor al die veranderingen maakt dat je als ouder soms dwingend wordt naar je eigen kinderen. Afdwingen van loyaliteit[2] is echter altijd schadelijk. Het komt de relatie nooit ten goede (er komt nog een ander schadepoppetje bij).

‘Het was mooi om te leren uiten hoe ik me voelde, terwijl ik de ander niet dwong om bij mij te zijn, maar vrij kon laten.’

Verdriet kan maken dat we onbewust loyaliteit gaan afdwingen. Wanneer dat eenmaal is begonnen, is het lastig om dit weer te veranderen. Het kan een patroon worden waar niemand nog uit durft te stappen. Het is gebaseerd op angst en niet op vrijheid.

‘Als ik niet aan haar verwachtingen voldoe, wordt mijn moeder verdrietig en voel ik me schuldig dat ze door mij weer pijn heeft.’

De ander vrijlaten

Het is een grote opgave om in een periode van rouw geen loyaliteit af te dwingen. Dit lukte mij beter toen ik leerde om met mildheid naar mijn eigen rauwe gevoelens te kijken, die te omarmen en daar zelf de verantwoordelijkheid voor te nemen. Het was mooi om te leren uiten hoe het voelde, terwijl ik de ander niet dwong om bij mij te zijn, maar vrij kon laten.

Elkaar die ruimte en vrijheid bieden is een mooie oefening. Dat kost tijd, waarin ook fouten mogen worden gemaakt. Dan groeien we naar een gezonde, nieuwe verbondenheid. Dan komen we in een kring waar het voor altijd anders is, maar waar liefde is en acceptatie en waar de dierbare overledene een blijvende plaats kan innemen.

Voetnoten

[1] Mooie boeken om meer over deze beeldtaal te lezen zijn:
Verlangen naar erkenning, Gerrie Reijersen van Buuren
Verlies in beeld, Riet Fiddelaers-Jaspers
[2] Loyaliteit is: trouw zijn en daardoor voor iemand kiezen, boven jezelf of iemand anders. Je geeft dus (in vrijheid) voorrang aan die persoon. Bij ‘afgedwongen loyaliteit’ word je gedwongen voorrang te geven boven je eigen belangen. In de Contextuele benadering wordt dit begrip, net als ‘De balans van geven en ontvangen’, veel gebruikt.