Daan Westerink | ‘Hoe gaat het met je?’

Schrikken van de vraag

Soms kan Peter zich wel voor zijn hoofd slaan, zegt hij. Niet omdat hij zelf ooit aan een vader van een pas overleden dochter vroeg: ‘Hoe gaat het met je?’ Nee, dat hij die vraag stelde, dat vindt hij niet erg. Integendeel. Juist nu, vijf maanden na het overlijden van zijn eigen zoontje, snakt hij zelf soms echt naar die vraag.

Nee, soms kan hij zich wel voor zijn hoofd slaan vanwege zijn eigen reactie destijds op het antwoord van die rouwende vriend. Van de woorden: ‘Niet zo goed’, schrok hij zo dat zijn eerste gedachte was: ‘O, nee, dat gaat de verkeerde kant op, hoe kan ik hem helpen!’ Dus hij zei hij: ‘Kop op man, hou vol, het komt goed!’ Zijn vriend zei even helemaal niets. Haalde toen zijn schouders op.

En nu, anderhalf jaar later, snapt Peter heel goed waarom. Nu hij zelf vader is van een overleden kind, weet hij dat niet alles goed komt en dat je iemand helemaal niet op hoeft te beuren. Hij en zijn vrouw merken hoe liefdevol sommige mensen zijn, soms vanuit een totaal onverwachte hoek, maar ook hoe ongemakkelijk sommige anderen zich gedragen.

Stel je de vraag?

Het verlies van hun zoontje veroorzaakt heel veel haperende gesprekken. Collega’s die hij voor het eerst weer tegen komt en die over niets anders kunnen praten dan het werk. Vrienden die niet weten hoe ze kunnen troosten en dus maar niet langs komen. Mensen die in het voorbijgaan haastig roepen ‘Alles goed?’ en het antwoord niet afwachten. Hoe ga je daar nou mee om? Hoe leer je je eigen omgeving om te gaan met mensen die rouwen?

Maar hij vraagt zich in de eerste plaats af waarom zoveel mensen niets vragen en waarom andere mensen net als hijzelf een paar jaar geleden, eigenlijk verwachten dat je ‘goed’ zegt op de vraag ‘hoe gaat het’. Waar is het geduld en de oprechte belangstelling gebleven? Wat mag je antwoorden als je je helemaal niet goed voelt? Waarom vullen we zoveel voor elkaar in?

“Wat mag je antwoorden als het helemaal niet goed gaat?”

Ik wijs hem op een interview met Manu Keirse, waarin hij zegt dat je een ouder van een overleden kind helemaal nooit moet vragen ‘Hoe gaat het?’. Volgens de Vlaamse rouwexpert wordt dat te snel beantwoord met: ‘Goed’. Keirse zegt: ‘Vraag wel: ‘Hoe ben je de voorbije uren en dagen doorgekomen?’ Dan hoor je ook waar mensen vastlopen, en wat je voor mensen kan doen.’

De jonge vader schudt het hoofd. ‘Nee, nee, ze moeten wel vragen hoe het gaat. En ze moeten er ook niet van uit gaan dat het alleen maar slecht gaat, want dat is niet zo. Maar ik verbaas me er enorm over dat sommige mensen helemaal niets meer vragen. En andere mensen zie je net als ik vorig jaar hopen op het antwoord ‘goed’. En dan durf ik soms ook niet te zeggen dat het helemaal niet zo goed gaat. Ik wil ze dan een beetje beschermen. Maar achteraf heb ik dan spijt.’

Wat houd je overeind?

Een paar dagen later sta ik voor een volle zaal met Twentse onderneemsters van alle leeftijden, sommigen al heel lang gepensioneerd. Zeer geïnteresseerd luisteren ze naar de verhalen die ik vertel. Een voor een vertellen ze over hun eigen verlieservaringen, pas geleden, maar ook verhalen uit lang vervolgen tijden, waarin kinderen vaak niet bij het overlijden van een ouder werden betrokken en ouders van een overleden kindje het advies kregen zo snel mogelijk aan de komst van een nieuw kindje te denken. Een eenzame tijd soms, al waren er ook toen mensen die er gewoon voor de ander waren en luisterden naar hun verhalen.

Ik vraag de vrouwen wat ze zelf overeind houdt of heeft gehouden in moeilijke tijden. Ik laat een foto van het Pantheon zien, de Romeinse tempel die gebouwd is als ode aan alle goden. Het gebouw wordt overeind gehouden door maar liefst zestien zuilen. Als er eentje door een storm omwaait, dan blijft het Pantheon gewoon overeind staan. Stel dat jij die tempel bent, vraag ik, zijn er in jouw leven nog genoeg zuilen over om je overeind te houden? Wie of wat zijn die zuilen dan?

“Ik riep: SLECHT!”

Een vrouw staat op: ‘Ik had veel steun aan mijn eigen gezin, maar wilde de eerste tijd het dorp eigenlijk nog niet in. Ik zag er een beetje tegenop, want ik wist dat iedereen wist wat er was gebeurd, het is een kleine gemeenschap. Maar tegelijkertijd wilde ik ook ongelooflijk graag mijn verhaal vertellen. Ik had het zo nodig. Dus ik ging. En ik was het dorp nog niet in of er kwam ineens een oude bekende langsgefietst. Zij riep in het voorbijgaan: ‘Hoe gaat het?’ En toen riep ik uit het diepst van mijn hart, zonder na te denken: ‘SLECHT!’.

Ze lacht heel hard. ‘En die vrouw viel vervolgens echt van haar fiets. Toen ze weer opstond zei ze: ‘Vertel me daar meer over, alsjeblieft’. We hebben wel een half uur staan praten. Ze wilde echt weten hoe het met me ging, de vraag ‘Hoe gaat het’, was eruit voor ze het door had. Zo mooi dat ze daarna wel het hele verhaal wilde horen. Ik ging blij naar huis. En ik zeg vanaf dat moment heel eerlijk hoe het met me gaat. Want als mensen geïnteresseerd zijn, dan luisteren ze naar het antwoord.’

Eerlijk antwoord

Dus krijg jij ook weleens de vraag ‘Hoe gaat het?’ en aarzel je wat je moet zeggen? Je mag eerlijk vertellen hoe het met je gaat, je hoeft daar niet over te liegen. En je mag ook vertellen hoe het gaat als mensen er niet naar vragen. Je hoeft een ander niet te beschermen.

Een andere vrouw staat op: ‘Als mensen maar niet verwachten dat het goed met me gaat, dan mogen ze me alles vragen. Als mensen geen goed bedoeld advies geven. Als ze me niet pushen. Ik kreeg ooit tijdens een verjaardag te horen: je moet door, kom op, ga op pad, ga rechtdoor en kijk niet om. ‘Ik zei toen: ‘maar ik ken de weg helemaal niet, ik weet niet of er nog meer hobbels komen. Ik kan alleen maar achteromkijken en zien hoe mijn pad er tot nu toe uitzag. Die nieuwe weg voor me vind ik nog heel griezelig.’ Gelukkig was er een vriendin die me toefluisterde: Je hoeft helemaal niet op pad. Als jij even van dat pad af wil, als je desnoods even door de struiken wilt kruipen of je wilt verstoppen achter een boom: doe dat dan. Ik wacht heel geduldig tot je weer tevoorschijn komt.’

Er gewoon zijn voor de ander

Die vriendin, maar ook die vrouw op de fiets. Daar gaat het om. Het gaat er niet om welke vragen je wel of niet mag stellen aan rouwenden. Het gaat erom of die ander bereid is om te luisteren naar het antwoord. En er gewoon kan zijn. Als een van de zuilen van je eigen Pantheon.

Ben jij de vraag ‘Alles goed?’ helemaal zat? Denk dan maar aan opmerking van de vrouw die de bijeenkomst in Twente afsloot: ‘Ik heb ook nog wel een tip wat je kunt zeggen als iemand vraagt: Alles goed? Die heb ik niet van mezelf hoor, maar van mijn vader. Als hij die vraag kreeg, dan zei hij ‘Nee, drie fout!’’

De namen in dit artikel zijn gefingeerd