Daan Westerink | Het belang van afscheid nemen van je nabestaanden

Afscheid nemen van het leven

Ze heeft een breekbaar gezicht. Lief, zacht, maar met diepe groeven. Ze heeft zojuist verteld dat ze kanker heeft. In haar hele lijf. Uitbehandeld. Nog maar een paar maanden heeft ze te leven. Haar stem verraadt dat ze net als ik uit het oosten van het land komt en klinkt vastberaden.

“Ik wil zo graag weten hoe ik mijn kinderen kan helpen. Hoe ik ze kan voorbereiden op mijn dood. Maar ze praten niet, ze willen het er niet over hebben en ik wil weten hoe ik ze kan leren afscheid van me te nemen.”

Zeven jaar geleden overleed haar man. Haar jongste zoon was toen 17 jaar. Toen zijn vader op sterven lag, vluchtte hij het huis uit.  “Ik zei ‘lieverd, blijf nou bij ons, loop er niet van weg’, maar dat kon hij niet, hij kon er niet tegen, zei hij. Eigenlijk heeft hij nooit meer over zijn verdriet met mij gepraat. Om me te sparen, denk ik. Toen het met mij laatst heel erg slecht ging, liep hij weer weg. Een jongen van 24, straks is hij wees. Ik wil hem zo graag voorbereiden, maar hij laat het niet toe. Hij wil alleen maar over gewone dingen praten. Wat moet ik doen?”

Afscheid nemen is hartverscheurend moeilijk

We zijn bij een congres voor mensen die nabestaanden begeleiden. We hebben altijd aandacht voor anderen, maar vandaag gaat het om ons. We volgen workshops, kijken naar fantastisch theater en luisteren naar interessante sprekers. En we luisteren naar elkaar, vooral dat zelfs. We lachen – praten over de dood is niet alleen maar kommer en kwel – maar ook de tranen vloeien volop.

Ik herken akelig veel in deze moeder die afscheid moet nemen van haar kinderen, en ik word even helemaal stil door de herinneringen aan vroeger. Herinneringen aan mijn moeder, die zo jong haar gezin achter moest laten. Ik zag toen met eigen ogen hoe hartverscheurend moeilijk zij het daarmee had. – en dat toch deed: afscheid nemen.

Dichtbij elkaar zijn

Ik vertel haar dat ik ook niet zo’n prater was toen mijn moeder kanker kreeg. Veertien was ik en volop in de puberteit. Ik ontdekte het leven en was het liefst met mijn vrienden samen. Tot bleek dat mijn moeder nog maar een paar weken te leven had. Kostbare tijd. Ze kon ons niet loslaten en dus hield ze ons die laatste weken vooral stevig vast. Uren lag ik naast haar op bed en terwijl we naar het wereldkampioenschap schaatsen keken. Uren luisterde ik vol aandacht naar mijn moeder die haar wijze levenslessen met me deelde. Ik koester die gesprekken. Ze inspireren me nu ook nog. Ik voelde haar liefde. En haar pijn.

Ik zeg: “Wat lief dat je je kinderen zo graag wil troosten. Weet je dat je dat al doet? Je bent er nu gewoon voor ze. Er zijn is heel belangrijk.” Ze veert op uit haar stoel. “Wat fijn dat je dat zegt. Weet je, we praten dan wel niet veel over onze gevoelens, maar toen mijn man overleed heeft mijn zoon maanden in ons bed geslapen, op zijn vaders plek, met zijn kussen in zijn armen. Nu het slechter met mij gaat, en hij of mijn dochters zijn thuis, dan slaapt er ook altijd iemand bij mij.” Ze kijkt me aan. “Dat vinden mensen soms heel gek, maar wij vinden het prettig om dicht bij elkaar te zijn.”

Ik kijk haar aan en pak haar handen. “Zie eens hoe bijzonder jullie samen zijn. Er voor elkaar zijn kan dus ook zonder woorden.” We nemen afscheid met een brok in onze keel.

Rustig afscheid nemen

How people die, remains in the memories of those who live on, schreef de Britse verpleegkundige en arts Cicely Saunders. Oftewel: Hoe je sterft, blijft in de gedachten van degenen die verder leven.

Deze woorden zijn een leidraad in het boek Slotcouplet, een bundeling columns van longarts Sander de Hosson. Een arts die weet hoe belangrijk het is om mensen in hun laatste momenten bij te staan. Een arts die dat doet wat veel collega’s het allermoelijkste van hun beroep vinden: naast stervenden zitten. Ze bemoedigen. Ze troosten. Hun pijn verlichten. En, minstens zo belangrijk: hun naasten bijstaan.

Hij ziet en hij handelt, zoals bij een jonge moeder die met al haar laatste krachten vol woede vecht tegen haar aanstaande dood omdat ze haar kindjes niet alleen wil laten bijvoorbeeld. Hij zorgt er voor dat ze pijnstillers neemt waardoor ze rustig wordt. Zo kan ze heel bewust, met haar kinderen in haar armen, het leven uitglijden. De kinderen zullen zich hun moeder herinneren als de kalme en liefdevolle moeder die ze altijd was.

Voor mij is De Hosson daarom een inspiratiebron. Al lezend dacht ik aan mijn moeder en aan de uitbehandelde moeder op het congres. Aan de artsen die het mijn moeder mogelijk maakten om zonder pijn afscheid van ons te nemen, in alle rust. Hoe onvoorstelbaar moeilijk het ook was: wat ben ik blij dat er ook toen mensen als De Hosson waren die haar aanmoedigden afscheid te nemen van wat haar het liefste was in het leven. Op haar eigen manier. Voor afscheid nemen krijg je geen tweede kans.