Hoe bied je troost na overlijden en wat zeg je tegen iemand die rouwt?

Voor we kijken naar wát je kunt zeggen, is het belangrijk om te bedenken wáár je iets zegt en welke gevolgen dat heeft. Spreek je iemand één-op-één en in een vertrouwde, rustige setting (zoals thuis)? Of vluchtig in de supermarkt of tijdens een feestelijke gebeurtenis? Houd hier rekening mee bij wat je vraagt of zegt. In een vertrouwde omgeving is vanzelfsprekend meer ruimte om in gesprek te gaan over verdriet en gemis.

Besef ook dat alles wat je vraagt of zegt een blik aan emoties (verdriet, pijn en soms trauma) kan opentrekken. Houd daarom altijd rekening met de context én let op de signalen die jouw gesprekspartner geeft.

'Ik weet niet wat ik moet zeggen'

Bij diep verdriet of een plotseling afscheid schieten woorden vaak tekort. Het is niet erg dat je in zo’n situatie geen woorden hebt. Weet je niet wat je moet zeggen? Zeg dát! ‘Ik weet niet wat ik moet zeggen. Maar weet dat ik aan je denk. Heel veel sterkte!’

Als de nabestaande en jij gelovig zijn, kan daarnaast de boodschap ‘Ik bid voor je’ bemoedigend en troostend zijn.

Wil je iemand via een WhatsApp-berichtje steunen? Denk dan eens aan het sturen van een emoticon of gifje. Zoals een rood hartje ❤️ (eventueel met de woorden ‘Ik denk aan je’) of een gifje van een digitale knuffel. Zo’n korte blijk van meeleven laat de nabestaande zien dat hij of zij er niet alleen voor staat.

Erken de pijn; praat er niet overheen

In onze maatschappij is er voor pijn en verdriet vaak weinig ruimte, zowel bij onszelf als bij anderen. We hebben het liefst alles goed op de rit. Accepteer dat rouw een diepe pijn is, zowel emotioneel als fysiek. Geheugenverlies, druk op de borst, slechte concentratie, paniekaanvallen, slaapproblemen en extreme vermoeidheid zijn een paar van de vele klachten die een nabestaande volgens de website Rouwbehandeling.nl kan ervaren.

Erken die pijn. Heb begrip voor de fysieke kant van rouw en durf er – als je iemand goed kent – ook naar te vragen. Dit geldt ook voor het verdriet. Zeg niet: ‘Het komt wel goed’, maar laat de emotie er zijn. Zeg liever: ‘Ik vind het zo erg voor je’, zegt ervaringsdeskundige Jedidja op Instagram.

Rouw verandert je. Wanneer je iemand die dichtbij staat verliest, word je niet meer precies wie je daarvoor was. Houd hier rekening mee. Rouwdeskundige Manu Keirse schrijft hierover in zijn boek ‘Helpen bij verlies en verdriet’: "Na ingrijpend verlies word je een ander mens met nieuwe gedachten, aspiraties, waarden en overtuigingen. Probeer die nieuwe persoon te leren kennen. Misschien vind je hem aardig."

Luister!

Wanneer we iemand willen troosten of bemoedigen, zijn we van nature geneigd te gaan praten. Toch zijn er weinig of geen woorden nodig.

‘Een arm om je heen en een luisterend oor, verder niets’, zegt Conja op Instagram. Margreet sluit zich hierbij aan: ‘Een arm of een knuffel’. Voor wie wel woorden wil gebruiken, delen ervaringsdeskundigen Margaretha en Corien de volgende tip: ‘Zeg: ‘Ik ben er voor je.’’ Een andere volger voelde zich gesteund door deze woorden: ‘Praat maar. Vertel het maar, ook al is het voor de 30000e keer.’

Noem de naam van de persoon die wordt gemist

Zonder dat we ons daarvan bewust zijn, noemen we op een dag heel wat namen. Maar wanneer iemand overlijdt, wordt zijn of haar naam – zeker na verloop van tijd – een stuk minder vaak genoemd. Begrijpelijk, maar ook pijnlijk. Het kan gevoelens oproepen als: ‘Niemand denkt nog aan haar’. Of: ‘Ik ben de enige die hem mist’.

Veel nabestaanden vinden het fijn om de naam van de persoon die ze zo missen af en toe weer te horen, bijvoorbeeld door mooie herinneringen (zie hieronder) over die persoon te delen. Daarmee laat je op een heel eenvoudige manier zien dat er aan hem of haar wordt gedacht!

Deel een warme, persoonlijke herinnering

Een mooie manier om mee te leven, is het delen van persoonlijke herinneringen aan de overledene. Wanneer je hoofd vol is van verdriet over iemand die je mist, kan een liefdevolle herinnering voelen als een warm bad. Dat ervaren ook Kelly, Emily, Petra en vele andere volgers die een geliefde missen.

Hoe kan je zo’n herinnering delen? Dit kan in een gesprek, maar bijvoorbeeld ook op een kaartje. Betuig steun aan de nabestaanden en deel een kort verhaal waarin een warme herinnering aan de overledene centraal staat. Hoe was hij als collega, buurman of vriend? Wanneer je zo’n herinnering op papier zet, kunnen nabestaanden de herinnering later bovendien nog eens teruglezen.

Besef dat rouw geen tijdslimiet kent

Misschien heb je het weleens gehoord of gezegd: ‘Gaat het alweer wat beter?’. Hoe goed ook bedoeld: vraag dit liever niet. Rouw kent geen tijdslimiet. Zanger Frans Bauer verwoordde dat in het tv-programma ‘De Kist’ als volgt: ‘Ik praat nooit over tijd. Voor mij is het allemaal gisteren’.

Hoe zit dat precies? De Amerikaanse psycholoog Julie Smith (bekend als ‘dr. Julie’) legt het treffend uit met een voorbeeld van een eenvoudig schilderij. Een grote, inktzwarte vlek midden op het doek is het symbool van rouw en gemis. Wanneer iemand die rouwt fijne nieuwe herinneringen maakt, vormen die ervaringen gekleurde cirkels om de zwarte vlek heen. Het verdriet en gemis blijft bestaan, maar zal – naarmate tijd verstrijkt – (voor anderen) minder op de voorgrond aanwezig zijn. Maar daarmee is het gemis niet weg.

Het verstrijken van tijd is confronterend

Besef dat júist het voorbijgaan van maanden of jaren confronterend kan zijn. Probeer je voor te stellen hoe pijnlijk het is om een geliefde al zo lang niet te spreken, om een kind niet verder te zien opgroeien of een ouder te moeten missen tijdens de ups en downs van het leven. Wanneer je rouwt, rouw je over wie je nu én in de toekomst mist. Zowel bij dagelijkse gebeurtenissen als tijdens bijzondere momenten ben je niet meer compleet.

Vraag daarom nog af en toe naar het verlies. Bijvoorbeeld rond verjaardagen, de datum van overlijden, feestdagen of in aanloop naar bijzondere gebeurtenissen als trouwen en de geboorte van een kindje. Stel bij voorkeur een open, afgebakende vraag. Vraag op Moederdag bijvoorbeeld ‘Hoe ervaar je deze dag vandaag?’, wanneer iemand zijn of haar moeder mist. Of laat weten dat je meeleeft, bijvoorbeeld door een appje met een hartje of de woorden ‘Ik denk aan je’.

• Blog Petra | 'Voor Laura geen trouwjurk of ja-woord'

  Blog Petra | 'Voor Laura geen trouwjurk of ja-woord'

Wat moet je niet zeggen tegen iemand die rouwt?

• ‘Ik weet precies hoe je je voelt. Ik heb ook mijn … verloren.’
  Hoe vervelend ook: de nabestaande heeft op dit moment geen ruimte voor jouw rouw. Probeer naar de ander te luisteren en deel jouw verdriet op een later moment met iemand die er voor jou kan zijn.
• ‘Hij/zij was al op een mooie leeftijd’
  Hoewel je feitelijk misschien gelijk hebt, is dit bij rouw totaal niet van belang. Het verdriet is er én mag er zijn. Accepteer dat de ander de overledene mist en steun hem of haar in dit verdriet.
• ‘Heb je al een idee over hoe je nu verder wilt?’
  Wanneer een geliefde overlijdt, staat de wereld op z’n kop. Wie rouwt, heeft vaak emotionele én fysieke pijn. De toekomst is voor iemand in diepe rouw moeilijk. De vraag ‘Hoe nu verder’ is groot en pijnlijk. Help de nabestaande liever om het leven stap voor stap en dag voor dag te bekijken.
• ‘Geef het een plekje’ of ‘Waarom ben je nog verdrietig?’
  Rouw kent geen tijdslimiet. Een nabestaande moet met het verdriet leren leven, maar dit blijft altijd een wezenlijk onderdeel van zijn of haar bestaan. Vraag liever: ‘Hoe gaat het vandaag met je?’.
• ‘Je moet verder met je leven’
  Wanneer je een man, vrouw, kind of ouder verliest, heeft dit een grote impact op je leven. Het verandert jou, de structuur/houvast én de toekomst. De zin ‘Je moet verder met je leven’ is pijnlijk en helpt de ander niet verder. Bied liever aan om met concrete dingen te helpen – zoals boodschappen doen of tuinieren - óf om er af en toe op uit te gaan.

Praat mee: wat wil jij (niet) horen?