Troost | ‘Ik dacht: Zolang hij mij ziet, lukt het hem niet om te sterven’

Als een blok

Het is zeven maanden en zeven dagen na het overlijden van André. Samen met Angenita (49) en haar oudste dochter Melissa (24) staat Arjan bij zijn graf. Er is nog geen zerk. Een foto van André maakt duidelijk wat voor stralend middelpunt hij geweest moet zijn in het gezin. Er staat ook een bijbeltekst bij geschreven (1 Korinte 13:13): ‘Ons resten geloof, hoop en liefde, deze drie, maar de grootste daarvan is de liefde.’ Op een bankje bij het graf staat diezelfde tekst, maar dan in het Engels. En overal hangen hartjes. Angenita viel als een blok voor de stoere, sterke man die haar uit een sloot had gered. Ook al was ze pas vijftien, voor haar was meteen duidelijk dat ze met deze man haar leven wilde delen. ‘Hij kon alles en diende iedereen. Niet alleen God, maar ook de mensen om hem heen. Als vader, buurman en collega.’

De man tussen vier vrouwen

Voor zijn dochters Melissa (24), Demelsa (22) en Shana (16) was hij hun held. André kon zowel serieus als lekker gek zijn, volgens Melissa: ‘Zo presteerde papa het op vakantie in Rome om, wachtend in de rij op het Sint Pietersplein, al bokje springend over de brede paaltjes te gaan. Met een grote lach op zijn gezicht deed hij wat weinig mensen hem zouden nadoen. Even later gingen we samen de basiliek binnen alsof er niets gebeurd was.’ Hij was de man tussen vier vrouwen, en die rol beviel hem prima. Ze hadden het goed als gezin.

‘Een vakantie zou hem goed doen, daarna zou het wel weer over zijn.’

André was altijd kerngezond, hij wist niet eens waar de huisarts woonde. Hij had een eigen schildersbedrijf en werkte hard. In 2012 kreeg hij vage klachten. Zijn bovenarmen trilden, hij liep slechter en viel in twee weken negen kilo af. André dacht dat hij te hard had gewerkt. Een vakantie zou hem goed doen, daarna zou het wel weer over zijn. Maar tijdens die vakantie werd het trillen van zijn lichaam met de dag erger. Allerlei spieren begonnen uit zichzelf te bewegen, en zijn stem werd zwakker. Bij thuiskomst ging hij toch maar eens naar de huisarts.

‘Wat is er aan de hand?’

Drie weken later kreeg hij de diagnose: ALS. Dochter Melissa weet het nog goed. Ze lakte net haar nagels blauw toen zij en haar zussen naar de keuken werden geroepen. Haar ouders vroegen hun om in een kring te gaan staan en elkaar vast te pakken. ‘Ik dacht: Wat is hier aan de hand?’

‘Samen staan we sterk, wij kunnen dit samen aan.’

‘Tot het tot me doordrong dat ze ons bij elkaar hadden geroepen om te vertellen dat het echt foute boel was.’ André had een heel agressieve vorm van de ongeneeslijke ziekte ALS. Angenita en André waren er al bang voor. Ze herkenden de symptomen, omdat er in hun kennissenkring al een paar mensen waren overleden aan dezelfde ziekte. Als gezin hebben ze toen meteen besloten: ‘Samen staan we sterk, wij kunnen dit samen aan.’

Wonder

In het begin probeerde André nog gewoon door te leven en te werken, al ging het lopen en praten steeds moeilijker. Hij moest het bedrijf verkopen. Hun drie dochters woonden nog thuis en kozen ervoor om André, samen met hun moeder, thuis te verzorgen. ‘Wij hadden één groot doel: we gaan dit samen doen. We gaan samen vechten.’ Melissa en haar zusjes zagen hun grote, stoere vader steeds iets meer inleveren, al onderging hij elk stapje terug zonder klagen.
Ze zagen dat hij kracht kreeg uit zijn geloof, maar ook dat hij zich sterk hield. Melissa was onder de indruk van zijn rust. Zijn ogen straalden voortdurend in hun bijzijn. Zelfs toen hij zich nauwelijks nog kon bewegen, stak hij regelmatig zijn duim omhoog.

Even was er nog hoop op genezing, daar baden ze ook voor. Tegelijkertijd was André heel reëel. Voordat hij ziek werd bracht hij de rijkdom die hij ervaarde van zijn geloof graag over op anderen. Zo zei hij altijd: ‘De eeuwigheid is een lange lijn. Jouw leventje is maar een stipje daarop. Het gaat om wat er daarna komt.’ Hij was ervan overtuigd dat God een plan met hem had, door middel van een wonder, of op een andere manier. Hij legde zijn lot dan ook geheel in Gods hand. Daar was hij rustig over. Die rust van André maakte dat ook zijn vrouw en dochters rust vonden, al wilden ze het liefst dat hij nog lang zou blijven. Het geloof in een wonder hielp. Het zorgde er volgens Melissa voor dat ze allemaal tot het einde toe positief bleven.

Afscheidsbrief

Het werd een slopend proces. Een voor een vielen Andrés spieren uit. Hij belandde in een rolstoel, kreeg sondevoeding en moest uiteindelijk worden beademd. Hij had steeds meer zorg nodig en kon geen moment meer alleen zijn.

‘Hij verontschuldigde zich ervoor dat hij dan haar huwelijk niet zou kunnen bijwonen.’

Tot een week voor zijn sterven heeft Angenita André overal naartoe gereden in hun grote bus. Naar het bos, het strand of de kerk, ook al kon hij geen bladzijde in zijn bijbeltje meer omslaan. André was gevangen in zijn lichaam. ‘Zijn geestelijke kracht was stukken sterker dan zijn lichamelijke kracht. Tot het laatst toe bleven zijn pretoogjes stralen. Toen het eigenlijk al niet meer ging, tikte hij met zijn knokkels op de iPad aan ieder van ons nog een afscheidsbrief.’ Aan Melissa vertelde hij hoe trots hij op haar was en dat hij hoopte vanuit de hemel te zien hoe zij een leuke vriend zou vinden. ‘Hij verontschuldigde zich ervoor dat hij dan haar huwelijk niet zou kunnen bijwonen.’

Het lukt niet om te sterven

Het moeilijkste was het einde. Zijn hart was jong en sterk, maar ademhalen ging steeds moeilijker. Er was een kans dat hij zou stikken. Euthanasie stond niet op zijn wensenlijstje. Als gelovig mens wilde hij niet zelf over zijn levenseinde beslissen. Op een gegeven moment vroeg André zijn dochter Melissa of ze wilde bidden dat zijn hart zou stoppen. Dat deed ze. Nog een paar dagen zou het kloppen. ‘Het waren loodzware dagen voor ons allemaal. We waren bang dat we uiteindelijk niet meer met hem zouden kunnen communiceren. Toch lukte het tot op het laatste moment om te begrijpen wat hij wilde. Alleen al aan zijn blik kon ik zien welke inhalator hij nodig had, of dat hij vond dat er te veel bezoek was. En dat hij van me hield.’

Vlak voor zijn sterven zijn de pijn en benauwdheid zelfs voor André nauwelijks meer te verdragen. Dan krijgt Angenita een ingeving. ‘Ik dacht: Zolang hij mij ziet lukt het hem niet om te sterven.’ Dus ging ze achter hem op het bed zitten en sloeg ze haar armen om hem heen. Net als die allereerste keer, 34 jaar eerder, bij hem achter op de brommer nadat hij haar had gered uit de sloot. Daar waar hun grote liefde was begonnen. ‘Ik dacht: Dan gaat het lukken, zo kan hij zich overgeven. Dan voelt hij mij weer achter zich, net als toen. De cirkel was rond.’

Verder lezen…

Hoe de laatste momenten met André waren en hoe het nu gaat met Angenita en haar dochters, lees je in het boek Troost – Als je iemand mist, geschreven door presentatrice Hella van der Wijst en uitgegeven door Kok Boekencentrum.

In het boek gaat Hella in op vragen als: Wat is troost en hoe werkt het? Waar vinden mensen die een dierbare moeten missen troost? Waarom is het delen van verdriet zo belangrijk? Wat moet je als naaste niet en wat vooral wél zeggen?

Het boek Troost bevat twintig verhalen van mensen die geliefden verloren. Daarnaast geven rouwdeskundigen en wetenschappers vanuit unieke invalshoeken inzichten in de wereld van verdriet en troost.

Bestel

Bestel hier het boek Troost- als je iemand mist voor €20 (exclusief verzendkosten).