Lies Nijman | Betekenis geven aan je leven na een ingrijpend verlies

Eben-Haezer

De overtuiging van de familie Van Dam stond al een halve eeuw op de gevel geschreven. Op het verweerde houten bord van het jarendertighuis, een beetje verscholen achter de goudkleurige wingerd, staat het in bijpassende klassiek witte letters: EBEN-HAEZER. Overduidelijk op een verder onopvallend huis in een gezellige buurt aan de rand van een gewoon dorp.

De laatste jaren waren er genoeg momenten dat Maarten van Dam het bord van de gevel wilde halen. Uit respect voor zijn grootouders had hij daar de moed niet voor. Wat zouden de mensen uit het dorp ervan zeggen?

Toeristen die het dorp bezochten, bleven soms voor het huis staan om te raden wat deze vreemde woorden betekenen. De gekste dingen heeft hij al gehoord. Dorpsgenoten wisten dat het bord met ‘Tot hiertoe heeft de Heer ons geholpen’ door zijn grootouders opgehangen was.

Overtuiging

Zij spijkerden, dwars door hun verdriet om hun omgekomen dochtertje van zes, hun overtuiging op de gevel. Hij heeft het altijd een indrukwekkend verhaal gevonden. Een onbewaakt ogenblik. Een tractor die haar niet opmerkte. Hij weet dat opa van Dam, verdrietig en verslagen als hij was, terugviel op zijn overtuiging dat ‘de Heer had gegeven, had genomen en dat de naam van de Heer geloofd moest worden’.

De vader van Maarten vertelde met eerbied over zijn ouders en trok zich op aan hun overtuiging dat er dingen gebeuren in het leven waar je geen antwoord op krijgt. Dat je er goed aan doet om te blijven vertrouwen dat God weet wat het beste is. Dat je dankbaar moet zijn voor wat je wel ontvangt. Maarten leerde van zijn vader dat God een liefhebbende Vader is die voor ons zorgt en van ons houdt. Zijn vader had die overtuiging vastgehouden en doorgegeven. Maarten had dit weer aan zijn eigen kinderen doorgegeven.

Afgescheept

Nadat zijn geliefde vrouw Josje twee jaar geleden onverwacht overlijdt, kan hij dit niet meer. Hoe kan een liefhebbende God toelaten dat zijn vrouw sterft? Dat hij achterblijft met drie jonge kinderen? Hij kan dat gewoon niet meer blijven geloven. Hij weet niet meer wie hij is en wat hij mag verwachten van de toekomst. Hij is verward en voelt zich afgescheept met makkelijke, eeuwenoude opvattingen. Zoals dat God weet wat Hij doet en dat er niets gebeurt buiten zijn wil. Hij kan er niets meer mee.

‘Maarten weet niet meer wie hij is en wat hij mag verwachten van de toekomst.’

Maarten en de dominee

Sinds kort praat hij regelmatig met hun nieuwe dominee die veel weet over rouw en verlies. Maarten hoort van hem dat een verlieservaring onze identiteit behoorlijk ontwricht. Wat eerder vanzelfsprekend was, wordt onderuitgehaald. Eerdere opvattingen over onszelf, over de wereld en God, passen niet bij hoe ons leven voelt na het grote verlies.

‘Veel mensen worstelen met opvattingen die op een nieuw antwoord vragen.’

Hij leert Maarten dat dit een normale reactie is op verlies. Dat veel mensen worstelen met opvattingen die om een nieuw antwoord vragen. Deze dominee geeft geen antwoorden. Hij luistert goed en nodigt Maarten uit om zijn vragen eerlijk onder ogen te zien en die toe te laten. Hij schrikt daar niet van.

Normale reactie

Hij legt aan Maarten uit dat we allemaal overtuigingen meekrijgen van onze ouders, onze omgeving, van de kerk of op school. Zoals: God zorgt voor ons, Hij wil niet dat we ziek zijn; ik ben geliefd; als ik goed voor anderen ben, zijn anderen goed voor mij; hard werken wordt beloond. Maar ook overtuigingen als: de wereld is een onveilige plaats; mensen zijn niet te vertrouwen; zonder mijn man ben ik nergens; wat er gebeurt in de wereld is toeval.

Maarten ontdekt dat we aan deze overtuigingen onze eigenwaarde ontlenen, onze kijk op het leven en op God. Verlieservaringen kunnen die overtuigingen flink in de war schoppen. We moeten dat zien als een normale reactie op ingrijpend verlies. Rouw veroorzaakt dat we op zoek gaan naar een nieuw antwoord op vragen als: Waar kom ik vandaan? Wie ben ik? Wie ben ik zonder mijn man/vrouw/kind? Wat ben ik voor vader als ik mijn kind niet kon beschermen? Waarom moest mijn vrouw sterven? Is God goed? Wat is de zin van het lijden? Waar ga ik heen? Wat is het doel van mijn leven?

Vragen durven stellen

Rouwpijn daagt ons uit en spoort ons extra aan om daarmee bezig te zijn. Maarten leert dat hij die vragen niet hoeft weg te stoppen. Dat ze juist een functie hebben en dat hij daardoor mag onderzoeken wat hij nu wel en niet meer gelooft.

Maarten gaat alle vragen toelaten. Voor er een antwoord mogelijk is, moet hij zichzelf eerst de vragen durven stellen. Ook als hij denkt het antwoord al te weten, ook als hij denkt dat er geen antwoord is.

Betekenis

Wanneer je eerdere zekerheden loslaat, kun je bang worden. Je kunt je onzeker of schuldig voelen als je bijvoorbeeld niet meer kunt geloven in de bescherming van God. De dominee moedigt Maarten aan om daarmee bezig te zijn, wat de uitkomst ook is.

‘We hoeven het verlies geen betekenis te geven om ons léven opnieuw betekenis te geven.’

Betekenis geven aan ons leven kan ook na een – in onze beleving – volstrekt zinloos verlies. We hoeven het verlies geen betekenis te geven om ons léven opnieuw betekenis te geven. Duizenden jaren zoeken naar de waaromvraag van het lijden heeft ons geen algemeen antwoord gebracht. Niemand, ook de dominee niet, kan Maarten daarop een antwoord geven.

‘Ik weet het niet’

Betekenis geven is altijd persoonlijk. Niemand kan dat voor iemand anders doen. Het is wel inspirerend om te lezen hoe anderen dat hebben gedaan na een ingrijpend verlies. Het helpt als je jezelf zo veel mogelijk vragen stelt en beseft dat je daar zelf een antwoord op mag geven. Ook als dat is: ik weet het niet. Rouwen is ook leren leven met vragen waarop geen antwoord komt. Zinvol leven kan ook met onbeantwoorde vragen. We kunnen een leven lang de pijn van het gemis met ons meedragen en toch zinvol leven. We kunnen kiezen om ons aan waarden als geloof, hoop en liefde vast te houden.

‘Zinvol leven kan ook met onbeantwoorde vragen.’

Toestemming om te worstelen

Maarten kijkt naar het oude vertrouwde bord op zijn roodstenen begroeide gevel en kiest ervoor om de overtuiging EBEN HAEZER te laten hangen. Zolang hij toestemming krijgt om te worstelen met oude overtuigingen; zolang hij mag huilen en de pijn mag blijven voelen; zolang hij mag vragen naar het waarom. Zolang mag God in zijn huis blijven wonen.

David Kessler, de expert in Amerika op het gebied van rouw en co-writer met Elisabeth Kübler-Ross, heeft met toestemming van de familie van Kübler-Ross een zesde fase toegevoegd aan de zo bekende, veel besproken (en ten onrechte als opeenvolgend gebruikte) vijf fases van rouw: ontkennen, woede, onderhandelen, depressie, aanvaarding, namelijk: betekenis geven. Luister bijvoorbeeld eens naar deze podcast aflevering, waarin David Kessler praat met Brené Brown over deze zesde fase en het boek dat hij daarover schreef.