Daan Westerink | Volwassen en wees: 'Je bent ineens geen kind meer'

Trotse vader

Het is nog stikdonker buiten als ik beneden voetstappen hoor. Even later klappert er ergens een deur. Ik grinnik. Mijn vader is altijd vroeg wakker. Ook op vakantie. Wij, mijn man Peter en onze kleine meisjes, zijn samen met hem een paar dagen weg in eigen land, dicht bij het IJsselmeer. Ik blijf nog even lekker liggen. Straks wacht hij ons op met verse koffie en broodjes.

Je was een vader en moeder voor ons

Ik denk aan gisteravond. Aan hoe mijn vader vertelde dat hij mijn moeder nog steeds mist, ook 17 jaar na haar dood nog. Hij houdt nog steeds zoveel van haar, dat hij nooit een ander in zijn leven toe heeft gelaten. Maar hij vertelde ook over de toekomst, die weer hoopvol is. “Ik ben zo trots op jou en je broer. Dat we het samen gered hebben”, zei hij met tranen in zijn ogen. “Kinderen hebben een moeder zo hard nodig, en ineens moest ik jullie alleen opvoeden. Een onmogelijke taak, ik zag het heel vaak niet meer zitten. Maar voor jullie ging ik door. En kijk nou eens naar jullie. Allebei getrouwd, allebei gezonde kindjes. Ik ben opa geworden, wie had dat ooit kunnen denken.”

We knuffelden elkaar en ik zei dat hij het heel goed had gedaan. “Pap, je was een vader en moeder voor ons. Daar mag jij trots op zijn.” Mijn rots in de branding. Niet omver te trekken. Ik glimlach, draai me om en val weer in slaap.

Verbijstering en liefde

Een kwartier later klappert de deur weer. Dan maar mijn bed uit, koffie drinken met papa. Ik ga naar beneden en zie licht branden. Ik loop al pratend de woonkamer in. “Kun je niet meer slapen, pap?”, zeg ik. Maar hij is er niet. Ik loop door naar zijn slaapkamer waar ook het licht brandt. “Ben je toch weer in slaap gevallen?”, zeg ik terwijl ik naar zijn bed loop. Hij ligt heel ontspannen te slapen. Arm onder zijn hoofd, nog even genietend van het warme bed. “Blijf nog maar lekker liggen, ik ga er ook nog even in”, zeg ik en ik loop weer naar boven. Peter en onze dochtertjes liggen heel diep te slapen als ik naast ze in bed kruip.

Maar ik kan de slaap niet meer vatten, draai onrustig rond en rond en ineens knijpt mijn keel samen. Ik spring het bed uit en ren de trap af, de gang door, mijn vaders kamer in. Ik voel zijn voorhoofd, pak zijn hand. Die is koud. “Papa… Je bent al gegaan”, fluister ik ontgoocheld. Een bodemloos verdriet stroomt door mijn lijf. Ik roep naar boven “Kom alsjeblieft!”  Peter staat direct naast me. “Papa is dood”, zeg ik zonder enige twijfel. Ik zie verbijstering en liefde, vermengd met dikke tranen in zijn ogen. Peter legt zijn hoofd op papa’s borst. Luistert. Maar hoort helemaal niets. Ik kus mijn allerliefste papa op zijn voorhoofd. Houd zijn gezicht vast en streel zijn donkere haren.

Ik ben wees

Dan gaat alles heel snel. De ambulance komt, een arts constateert dat mijn vader al een uur eerder is overleden. De uitvaartondernemer uit mijn geboortedorp rijdt uren door de sneeuw om mijn vader thuis te brengen. De meisjes nemen afscheid van de allerliefste opa. Mijn dochtertje van twee jaar oud zingt nog één liedje voor haar opa: “Lang zal hij leven, lang zal hij leven in de gloria”, en dan gaat mijn vader voorgoed naar huis, Het is 25 december 2000. Ik ben 32 jaar. En ik ben wees.

Zijn dood is het einde van mijn kind-zijn

Ik ben ineens geen kind meer, er is geen generatie meer boven me. Een verlammend gevoel. Niemand kent me zo goed als hij. Wat moet ik zonder hem? Werken gaat wel, maar mijn gedachten heb ik er niet echt bij. Hoe doen anderen dat, mag ik wel zo verdrietig zijn, ik ben toch een volwassen vrouw met twee gezonde kindjes? Ik ga op zoek. Naar kennis over rouw, naar lotgenoten. En ik ontdek dat het verliezen van je ouders het verlies is van de onvoorwaardelijke liefde tussen ouder en kind.

Hoe oud je ook bent, hoe oud je ouders ook waren toen ze stierven en hoe de band ook was: de dood van je vader of moeder is het definitieve einde van het kind-zijn. “Maar het is toch de normale gang van zaken, ouders horen toch eerder te overlijden dan hun kinderen”, zegt een vader van school een keer heel openhartig. Ja, dat is zo. Maar dat betekent niet dat het geen pijn doet, dit definitieve afscheid. Integendeel. Het doet vaak meer pijn dan je je van tevoren kunt bedenken.

Gevolgen na dood van een ouder

Collega’s, vrienden, buren weten vaak niet welke band jij met je vader of moeder had. Vaak kenden ze je vader of moeder niet eens. Het is voor de omgeving van volwassen zonen en dochters dan ook niet altijd duidelijk wat de gevolgen zijn van de dood van een ouder. Dat levert nogal eens pijnlijke opmerkingen op. “Je moeder heeft een goed leven gehad, je mag blij zijn dat ze zo oud is geworden”. Of “Maar jullie hadden toch helemaal geen goede band, waarom ben je dan toch verdrietig?” Of “Mijn broer verloor zijn kindje, dat is pas erg.” Opmerkingen die niet troosten. Waar je haast geen antwoord op kunt verzinnen. Want er zit een oordeel in. En dat maakt dat sommige volwassen wezen hun mond houden. Want er is altijd wel iemand te bedenken die het veel zwaarder heeft in het leven. Leedconcurrentie maakt meer kapot dan je lief is. Maar zwijgen helpt niet. Wat wel helpt en soms troost, is dat je, ook als volwassene, je verhaal mag vertellen, en dat iemand naar je luistert. Zonder commentaar. Ook jaren later nog.

Het is daarnaast heel belangrijk dat je in het land van rouw niet stil in een hoekje gaat zitten. Daar kom je anders nooit meer uit. Vertel anderen wat je nodig hebt. Je moet de buitenwereld, en soms je eigen broer of zus, bij de hand nemen. Ook vrienden weten vaak niet hoe ze je het beste kunnen steunen en zien niet altijd hoe zeer jij je ouders mist. En als de relatie gecompliceerd was, snapt niet iedereen hoe moeilijk het is dat je moeder of vader nu echt nooit meer kan zeggen dat ze heus trots op je is geweest. Je uitspreken vergt moed, maar het is vaak de enige manier om de gewenste steun te krijgen. Zeg tegen je vrienden en familie dat je een etentje wilt organiseren ter ere van de verjaardag van je overleden vader of moeder. Geef aan dat je een arm om je heen nodig hebt nu de kerstdagen er weer aankomen. Denk niet dat je je aanstelt, of dat je veel te oud bent om nu nog te treuren om de dood van je ouders. Mensen in je omgeving willen meestal zo graag iets voor je doen, maar weten niet wat. Je kunt ze helpen door ze te vertellen hoe ze je kunnen ondersteunen.

Drastische beslissingen

Ik moest ook even door een diep dal voordat ik de steun durfde te vragen die ik nodig had. Ik was toch een jonge moeder, had een goede relatie, waarom was ik dan toch zo ontregeld door de dood van mijn ouders? Mijn broer en mijn man gaven me een zetje. Ga nou op zoek joh, doe niet zo stoer, zeiden ze allebei. En toen durfde ik. Ik zocht en vond informatie over rouw, al was er toen nog maar nauwelijks iets geschreven over het verlies van ouders. Ik vond een lotgenotengroep met andere volwassen wezen en zag toen tot mijn grote opluchting dat dit ook zeer normale mensen waren. Ik had het mezelf zo moeilijk gemaakt. De enige die mijn rouwproces in de weg stond was ik zelf.

De tijd om te lummelen is voorbij

Een jaar later gooide ik radicaal het roer om. Ik nam ontslag als redacteur televisie, en besloot me om te scholen als rouwdeskundige. Voor sommige mensen was dat een totale verrassing, een collega condoleerde me zelfs. Maar het was een weloverwogen beslissing. En ik ben geen uitzondering. Het komt heel vaak voor dat mensen na een heftige verlieservaring drastische beslissingen nemen. De dood van een dierbare is een zogenaamde wake up call. Of zoals een jongen het omschreef, die zijn oma verloor, met wie hij een zeer hechte band had “de tijd om te lummelen was voorbij.” Ik moest doen wat ik sinds de dood van mijn moeder al wilde doen: me verdiepen in de manier waarop mensen omgaan met een verlies. En hoe het komt dat er zoveel misverstanden zijn.

Verlies van ouders verweven in je leven

Een collega vroeg me of werken in de rouwzorg mijn manier was om het verlies van mijn ouders te verwerken. Nee, dat was het niet. En trouwens, verwerken vind ik een rotwoord. Het lijkt op achter je laten, terwijl je de dood van je ouders je hele leven met je mee neemt. Er blijft een gaatje in de ziel aanwezig, dat ook op de mooiste momenten van je leven pijn zal blijven doen. Als je afstudeert bijvoorbeeld, of als je de liefde van je leven ontmoet, trouwt, zelf vader of moeder wordt, kleinkinderen krijgt. Dat is niet erg, dat hoort erbij. Ik praat dan ook liever over het verlies verweven in je leven. Door het verlies niet weg te stoppen, kreeg mijn gevoel alle ruimte. En dat leverde niet alleen tranen van verdriet op, maar ook tranen van geluk. Ik ging inzien dat het verdriet om de dood van mijn ouders innig verstrengeld was met de liefde voor hen.

Bedenk dat je niet de enige volwassene bent die verdriet heeft over het verlies van ouders. Geef toe aan je gevoelens, zoek de steun die je nodig hebt. En blijf over je overleden ouders spreken. Noem hun namen, houd ook bij je kinderen de herinnering levend. Want, zo zei mijn dochter jaren na de dood van haar opa en oma tegen een vriendinnetje “Ze zijn dan wel dood, maar het zijn nog steeds mijn opa en oma.”