Lies Nijman | Klaag maar

Verlaten eiland

Nadat haar baby Joep plotseling sterft, volgt voor Esther een zware tijd. De bevalling verliep in eerste instantie voorspoedig. Joep was gezond. Hij lachte zo lief en keek al zo nieuwsgierig om zich heen. Dat hij sterft aan wiegendood is niet alleen onvoorstelbaar, maar ook onacceptabel. Helemaal uit het niets zo’n heftige ontdekking doen, daar kun je je toch nooit op voorbereiden?

Ze wil en kan het nog niet geloven. ‘Alles om me heen lijkt nog hetzelfde,’ vertelt ze. ‘Zijn box staat nog in de woonkamer. Zijn pas gekochte jasje hangt nog aan de kapstok. Ik wacht nog steeds op het geluid van zijn gebrabbel als ik ’s morgens wakker word. Het is echt zo onwerkelijk!’ De realiteit is echter keihard: hun Joep overlijdt, net nadat ze vier maanden van hem mochten genieten.

Haar man Harm is zo lief voor haar. Zijn verdriet maakt echter dat Esther steeds meer zwijgt. Langzaam is ze op een soort verlaten eiland terechtgekomen. Een plek waar zij alleen is. Waar zij absoluut niet wil zijn maar niet vanaf kan komen. Wat anderen haar ook toeroepen, het helpt haar niet. Ze merkt dat ze steeds stiller wordt.

‘Ik wil niet klagen’

De manier waarop Harm met het verlies omgaat, kan zij niet goed volgen. ‘Het lijkt alsof hij in staat is om het ergens te aanvaarden, maar mij lukt dat absoluut niet. Maar ik wil niet klagen,’ zegt Esther.
‘Waarom eigenlijk niet?’ vraag ik.
‘Dat durf ik niet zo goed, het hoort niet. Het lijkt dan alsof ik opstandig ben. Dat ik me verzet tegen iets wat ik moet accepteren.’

‘Eén van de normale reacties op ingrijpend verlies is een diepe klacht.’

Als ik luister naar het verdriet van Esther en haar ingehouden klacht om Joep verbaas ik me over de soberheid van onze rouwcultuur. Over alles wat we zijn kwijtgeraakt om verdriet te uiten. Eén van de normale reacties op ingrijpend verlies is een diepe klacht. Een klacht die geuit en gehoord wil worden. Maar waar kan dat nog veilig?

Opstand

Om de realiteit van een verlies onder ogen te zien, is het erg belangrijk te begrijpen waardoor iemand is overleden. Als je geen verklaring hebt, zoals bij wiegendood, is de realiteit van de dood heel moeilijk te aanvaarden. Je blijft je afvragen wat je had kunnen doen om het te voorkomen. Er is meestal veel behoefte om dit ‘had ik het kunnen voorkomen’ telkens opnieuw te uiten, ook al weet je dat er geen antwoord komt. Juist omdat er geen antwoord komt, stopt de rouwende te snel met het vertellen. Het is belangrijk dat naasten het verhaal toch steeds willen horen en ernaar blijven vragen. Dat is nodig om de werkelijkheid te laten doordringen van ons hoofd naar ons hart. Een bijna onmogelijke opgave waarvoor warmte en aandacht nodig is.

‘Het helpt niet als we een klacht in de kiem smoren, verklaren of veroordelen.’

Hoewel boosheid ook tot de normale reacties hoort bij rouw, is klagen anders. Klagen is een eerste, diepe, oprechte uiting van verdriet over onrecht of verlies. Het komt diep uit ons hart. We kunnen, wat dit betreft, veel leren van kinderen. Zij denken er niet aan of het gepast is of niet. Zij volgen hun hart. Als er iets niet klopt met hun gevoel voor eerlijkheid of rechtvaardigheid komen ze daartegen in opstand.
Volwassenen hebben het net zo nodig om hun verdriet te uiten, ook als dat niet beheerst gaat. Het helpt niet als we een klacht in de kiem smoren, verklaren of veroordelen. Het helpt wel als we begripvol naar de diepe klacht luisteren, zonder daar tegenin te gaan.

Klagen of zeuren?

Klagen is beslist niet te vergelijken met zeuren. Oprecht klagen zegt iets moois over ons als mens. We verlangen naar liefde, geborgenheid en rechtvaardigheid. Als daaraan op een onverwachte manier een einde komt, protesteren we met hart en ziel. Dat is een logische en normale menselijke reactie.

‘De klacht kan veranderen in zwijgen, bitterheid of depressie.’

In onze cultuur en in de kerk zijn we veel vormen en rituelen voor rouwen kwijtgeraakt. Het kan daardoor zo zijn dat mensen na jaren nog met hun diepe klacht rondlopen. Er is misschien nooit een goede gelegenheid geweest die te uiten. Het kan ook als verkeerd of ongepast worden gezien. Het klagen wordt dan ingehouden. De drempel om dit later toch te uiten, wordt steeds hoger. De klacht verandert in zwijgen, bitterheid of depressie.

In andere culturen is rouwklagen gebruikelijker. Veel mensen komen meteen de eerste rouwweek meehuilen, mee-eten en mee klagen. Er zijn rituelen waarmee het verdriet wordt opgewekt, zoals het maken van een scheur in kleding. Ook met bepaalde zang, muziek of dans wordt verdriet uitgenodigd.

Normaal

Hoe kan onze klacht meer ruimte en aandacht krijgen?

We moeten in onze kerk en samenleving weer gelegenheid bieden voor rouwenden om hun diepe klacht te doen. Vooral in de eerste periode van rouw. Misschien moeten er ‘klaagmuren’ komen; plaatsen waar mensen in alle vrijheid hun verdriet kunnen uiten. Het lijkt alsof mensen daarvoor toestemming nodig hebben. Rituelen en plaatsen kunnen dit verdriet uitnodigen. Naast een bepaalde plaats, blijft het erg belangrijk dat mensen er voor elkaar zijn, als ‘klaagburen’. Naasten die het normaal vinden om de rouwklacht aan te horen.

Naar je eigen klacht luisteren

Esther vertelt: ‘Het is zo confronterend te horen dat de zoon van vrienden zijn eerste verjaardag viert. Zo verdrietig dat wij Joep nooit meer zien opgroeien. Maar ik wil blij zijn voor mijn vrienden, ik wil daar niet aan toegeven. Dat maakt hen verdrietig en dat wil ik niet.’

‘Probeer maar woorden en geluiden te geven aan jouw rouw en verdriet.’

Bijna direct na iedere uiting van verdriet, wijst Esther zichzelf terecht. Ik nodig haar uit om eerst naar haar eigen klacht te luisteren en daarbij stil te durven staan. Om er respectvol mee om te gaan. Dit is nieuw voor haar. Esther vindt voortdurend dat haar klacht er niet mag zijn. Ze heeft al die tijd gedacht dat ze daar goed aan deed. Dat dit de manier was om met haar diepe pijn om te gaan. Tegenspreken, negeren, omdenken, of met positieve teksten haar gedachten corrigeren. Als dit niet lukt, voelt zij zich schuldig.

Lieve Esther, ik wil je uitnodigen om alsnog je diepe klacht te uiten over het onbegrijpelijke en plotselinge sterven van Joep.
Probeer maar woorden en geluiden te geven aan jouw rouw en verdriet. Op een manier die voor jou veilig is en die bij jou past.

Heb jij ergens een veilige plek waar je je diepste klacht kunt uiten?