Gijs (34) verloor beide ouders: ‘Mijn verdriet is als iets levends dat ik moet verzorgen’

Dat is de conclusie die journalist en schrijver Gijs van der Sanden (34), na 15 jaar en een reeks therapiesessies, trekt. ‘Net toen we – ik en mijn twee oudere zussen – dachten: “het wordt weer een beetje gewoon”, overleed mijn moeder. Daar gingen we weer. Weer die mevrouw van de begrafenisonderneming over de vloer, die grenen doodskist, “welk lettertype op de kaart?”. De begrafenis: afschuwelijk. Die herhaling. Ik wilde dat niet meemaken en dacht alleen maar: ik wil hier niet zijn.” Dit alles klinkt niet echt bemoedigend, maar er is gelukkig meer over te zeggen. Zoveel zelfs dat Gijs er een boek over schrijft: De Dingen die je vergeet – Rouwen voor Beginners.

Aandacht voor verdriet

‘Anderhalf jaar geleden besefte ik dat ik niet tevreden was met mijn leven. Ik zag mensen om me heen stappen zetten en veranderingen doormaken. Huis kopen, nieuwe baan. Ik stond stil, was ontevreden. “Licht depressief” zei mijn psycholoog.’ Oorzaak: uitgestelde rouw. Gijs, die allang weer verder was gegaan met zijn leven, komt erachter dat hij zijn verdriet niet de aandacht geeft die het verdient. ‘Het is ook gewoon iets dat je niet wilt ervaren en niet wilt delen.’

Maar uiteindelijk kan hij er niet meer omheen en ontdekt Gijs in welke ‘valkuilen’ hij is gelopen: ‘We praten bijvoorbeeld over rouw in metaforen als ‘verwerken’ en ‘proces’. Alsof er een begin en een eind aan zit. Dat rouwen op een gegeven moment klaar moet zijn. Ken je die vijf fasen van rouw? Die staan nog steeds op Wikipedia of bij thuisarts.nl. Doodvermoeiend.’

Clichés

En zo zijn er meer aannames en clichés die wat Gijs betreft niet kloppen: ‘We willen ook horen dat mensen er sterker ‘uitkwamen’. Natuurlijk: ik heb er heus iets van geleerd. Ik heb mezelf beter leren kennen, ben empathischer geworden, bedachtzamer. Maar dit heeft me toch echt niet sterker gemaakt, het heeft me op bepaalde vlakken eerder zwakker gemaakt. Ik ben bijvoorbeeld mijn thuis kwijtgeraakt. Letterlijk ook. We moesten ons ouderlijk huis verkopen en alle spullen wegdoen. Ik ben daardoor lang op zoek geweest naar een ‘huis’; een soort kinderlijk verlangen. Soms voel ik nog wel eens afgunst als vrienden naar ‘huis’ gaan bij hun ouders. Maar dat verhaal willen mensen niet horen, denk ik.’

‘Ik heb geen plekje voor mijn verdriet’

Gijs kan nog wel even doorgaan: ‘Verdriet een plekje geven. Ook zoiets. Dat suggereert hetzelfde. Maar ik kan het niet ergens wegzetten. Ik heb geen plekje voor mijn verdriet. Het gaat echt wel goed met mij hoor, maar ik zie mijn verdriet ook als iets levends. Een soort dier dat ik moet verzorgen. Als ik het ergens opsluit in een kooi gaat het grommen. Dus moet ik het af en toe loslaten. Het is er gewoon en vraagt om aandacht.’

Herinneringen

‘Omdat ik dat niet deed, kreeg ik er last van. Ik kan soms met afgunst kijken naar mensen die makkelijk huilen. Dat kan ik niet. Ik roep het verdriet daarom af en toe op. Ik bekijk foto’s of ik luister naar muziek die mijn ouders mooi vonden. Dan ga ik bewust rouwen. Soms voelt dat wat kunstmatig, maar het helpt wel.’ Daarnaast haalt Gijs nog geregeld herinneringen op met z’n zussen. Ook om ze levend te houden. ‘Vaak zeggen mensen: de herinnering blijft. Is dat zo? Mijn ouders overleden voordat de smartphone echt doorbrak. Ik heb weinig beeld van hen. Hun stemmen? Weet ik nog hoe ze klonken? Hoe begroette ik mijn vader eigenlijk altijd? Gaf ik hem een zoen? Ik weet het niet meer. Dat is pijnlijk.’

‘Soms schrijf ik brieven aan mijn ouders’

Hernieuwde verbintenis

En zo gaat Gijs toch op pad met zijn verdriet. ‘Gelukkig zijn er steeds meer nieuwe inzichten over rouw. Psycholoog Manu Keirse stelt bijvoorbeeld dat rouw niet zozeer afscheid nemen is, maar een hernieuwde verbintenis zoeken met je overleden dierbare. Niet fysiek, maar dat je een nieuwe verstandhouding krijgt met diegene die er niet meer is. Dat heeft mij aan het denken gezet. Ik probeer daar nu iets mee. Soms schrijf ik brieven aan mijn ouders. Of ik ga wandelen waar zij graag wandelden. Dan voel ik me heel dichtbij. Een heel verdrietig, maar ook fijn gevoel.’

‘Wat ik het allermoeilijkst vind, is dat mijn ouders mij nooit als volwassene zullen zien’

Als seculiere jongen zoekt Gijs in feite naar een soort rituelen: ‘Ik tast daarin ook nog in het duister hoor. Ik ben niet echt opgevoed met rituelen, verhalen of gebeden. Ik geloof ook niet in iets ‘hogers’ of dat ze ergens voortleven in een parallel universum. Maar ik voel me wel verbonden met ze.’ Die nieuwe relatie of verstandhouding met zijn ouders verandert ook: ‘De eerste jaren waren mijn ouders nog een soort heiligen – over de doden immers niets dan goeds. De laatste jaren durf ik ook kritisch te kijken naar dingen die misschien minder goed gingen. Dat maakt ze weer menselijker en aardser. De overbezorgdheid van mijn moeder of dat mijn vader altijd zo druk was met zijn werk. Ik had daar graag het gesprek met ze over willen voeren.’

Fundament

‘Wat ik uiteindelijk nog het allermoeilijkst vind, is dat mijn ouders mij nooit als volwassene zullen zien. Nooit zien wat ik heb bereikt. Toen ik 23 was, vroeg ik nog weleens: mam, heb je even 20 euro voor me? Maar toen ook zij overleed, dacht ik dat ik mijn fundament kwijt was. Maar met wat ik had, bouwde ik toch wat op. Ik kon toch zelf mijn belasting doen. En ik kon ook zelf mijn was doen. Het is gelukt om op eigen benen te staan.’

—————————————————————————————————————————————————————————————-

Gijs van der Sanden (1986) studeerde Nederlands aan de Universiteit van Amsterdam. Hij schrijft over zijn generatie, identiteit en reizen voor onder meer Vrij Nederland, Het Parool en het AD. In 2017 schreef hij in Trouw al over zijn verdriet. Dat was mede de aanzet voor een diepere zoektocht naar rouw en hoe daar mee om te gaan. De dingen die je vergeet is zijn debuut.