Anita neemt afscheid van vader : ‘Hij nipte van de wijn, zijn laatste slokje’
Terwijl uitvaartmanager Anita de hoofdrol speelt in een documentaire over haar werk in de Bijlmer, krijgt ze zelf te maken met verlies. Haar vader wordt ziek en sterft. Omdat ze de regisseur vertrouwt, laat ze hem ook toe in dit intieme deel van haar leven. ‘De film is een persoonlijk eerbetoon aan mijn vader.’
Anita
‘Mijn vader was aardappelboer in Middelharnis. Een eenvoudig, maar geweldig mooi mens’, zegt Anita (62). ‘Hij stak altijd zijn hand uit naar de ander. Had je geen geld, was er zakelijk iets niet in orde? Dan loste hij het op. Je hoorde hem nooit over iets terugbetalen. Dat maakte hem zo bijzonder, omdat het echt vanuit zijn hart kwam. Daar ben ik apetrots op.’
Anita en haar vader Piet deelden de liefde voor Mercedessen en het boerenleven. Haar vader beschermde Anita ook, en moedigde haar aan. ‘Hij gaf me vaak een zetje de goede kant op, bijvoorbeeld als ik iets niet durfde te doen.’
‘Mijn vader voelde zich gekooid’
De laatste zes jaar van zijn leven woonde Piet in een zorginstelling. Hij was linkszijdig verlamd door twee herseninfarcten en zat in een rolstoel. ‘De overgang was enorm. Van een vrij mens die tachtig jaar op een boerderij had gewoond en altijd buiten was, naar een gehandicapte in een rolstoel die door anderen gewassen moest worden. Mijn vader voelde zich gekooid.’
Maar dat betekende niet dat hij het laatste stukje van zijn leven liever had overgeslagen. ‘Want toen ik hem dat vroeg, zei hij: “Nee, want dan had ik het contact met jou en mijn kleindochter Noor ook gemist.”’
Rouwen in de Bijlmer
Als haar 86-jarige vader in 2015 ziek wordt, zit Anita midden in de opnames van een documentaire over rouwen in de Bijlmer. Voor haar werkgever Yarden ontwikkelt Anita een rouwcentrum voor de bewoners van deze multiculturele wijk, met meer dan 200 nationaliteiten. Regisseur Paul Rigter volgt haar tijdens de vele uitvaarten en bijeenkomsten die ze bijwoont.
Maar hij mag ook Anita’s persoonlijke rouw vastleggen, omdat zij hem inmiddels zo vertrouwd. ‘Mijn vader vond dat prima. Hij zag het als een verzetje als ik met de filmploeg langskwam.’
‘Mijn vader nipte van de wijn; het was zijn laatste slokje’
De zondag voor het overlijden van haar vader zit Anita met haar vrouw Annemarie naast zijn bed. Ze drinken een glas wijn. ‘Hij vroeg waarom hij geen wijn kreeg. Hij wilde proosten op het leven. Toen heeft mijn vader ook wat genipt van de wijn. Het was zijn laatste slokje.’
Na de begrafenis drinken Anita en haar familie ook een paar glaasjes wijn. ‘In het strenggelovige Middelharnis voelde dat heel frivool. Alsof we ons een beetje hadden misdragen. Terwijl dat bij veel bevolkingsgroepen in de Bijlmer heel normaal is. Ze vieren het leven, drinken en dansen, want je moet de dode goed overdragen naar het volgende leven.’
Brassband
Na het overlijden van haar vader valt het Anita des te meer op dat er zoveel tegenstellingen zijn tussen de ingetogen manier van rouwen van haar en haar familie en de veel uitbundiger rouw van bijvoorbeeld Surinamers en Ghanezen.
In de Bijlmer kan een swingende en zingende begrafenisstoet van honderden mensen voorbijtrekken met voorop een brassband en dansende mannen met een doodskist op de schouders. Terwijl Anita rustig wandelend met een kleine groep mensen haar vader statig en in stilte naar zijn laatste rustplaats laat dragen door mannen in zwarte pakken.
‘Ik voelde de intense liefde tussen mij en mijn vader’
Of het verschil in het uiten van je gevoelens. ‘Veel Nederlanders zijn gewend om hun emoties onder controle te houden. Je moet bij een begrafenis vooral niet te hard huilen. Als je dan een Ghanese vrouw heel hard hoort roepen en krijsen vanwege haar overleden broer, is dat wel een groot contrast met mijn ingetogen manier van huilen.’
Toen de film klaar was, zag Anita haar vader levensgroot op een bioscoopscherm, en hoorde ze zijn stem weer. ‘Dat deed iets met me. Het maakte me kwetsbaar. Maar ik voelde vooral de intense liefde tussen mij en mijn vader. Wat zou hij trots zijn geweest als hij dit zou hebben gezien.’
Oordeel niet, verwonder je
Hoewel Anita de film vooral beschouwt als een persoonlijk eerbetoon aan haar vader, stipt deze ook ‘op een prachtige manier aan hoe verschillend je rouw kan beleven, afhankelijk van je achtergrond, zonder daar een oordeel over te vellen. Tijdens mijn werk in de Bijlmer dacht ik vaak aan het zinnetje dat mijn moeder altijd zei: “Oordeel niet, verwonder je.” In plaats van te zeggen dat iets raar of anders is.’
Ook maakt de film, die in 2020 de IDFA-prijs voor beste Nederlandse documentaire won, volgens Anita duidelijk ‘hoe belangrijk het is om recht te doen aan de wensen van de doden en hun nabestaanden. En om respect te hebben voor alle rouwrituelen.’
‘Ik hoop dat mensen toosten op mijn leven’
Hoewel Anita hoopt dat het nog lang duurt, heeft ze al wel nagedacht over haar eigen uitvaart. ‘Ik ben een boerendochter. Ik houd van heesters en bomen. Ik wil daarom graag een natuurgraf met wilde papavers op de natuurbegraafplaats op de Bosdrift in Hilversum. En ik hoop dat mensen mooie muziek draaien en een goed glas Nieuw-Zeelandse witte wijn drinken. En toosten op mijn leven.’
De EO zendt de prijswinnende documentaire Dood in de Bijlmer maandagavond 5 juli uit op NPO2 om 20.25 uur bij 2DOC.
Kijk hieronder het gesprek terug met Anita van Loon bij Ik mis je.
