Sannes moeder stapt uit het leven. ‘Soms dacht ik: stel je niet zo aan’
Sanne van Rij is tien jaar wanneer haar moeder depressief wordt. Als die met ongekamde haren in joggingbroek op de bank zit, schaamt Sanne zich voor haar. Maar dan wordt de depressie haar moeder teveel. “Iedere ochtend drong het verschrikkelijke nieuws dat mijn vader bracht opnieuw tot me door.” Trigger warning: dit artikel gaat over zelfdoding.
“In veel opzichten leek ik op mijn moeder. Zij was creatief en hield van koken en zingen, net als ik. Vaak zaten we samen in de auto en zongen we Nederlandse nummers. Mijn gevoeligheid heb ik ook van haar. Als kind kreeg ik snel buikpijn als ik ergens mee zat, en dat ging soms zo ver dat ik moest overgeven. Mijn moeder stond dan naast het toilet om de haren uit mijn gezicht te houden, en troostte me totdat ik me beter voelde.”
'Mijn moeder troostte me totdat ik me beter voelde'
Psychose en depressie
De warme en vanzelfsprekende band die Sanne met haar moeder heeft, verandert als haar moeder onverwachts een psychose krijgt en manisch depressief wordt. Sanne is dan tien jaar. “Mijn moeder praatte altijd geïnteresseerd met mij en mijn vriendinnen als we uit school kwamen. Maar toen ze in GGZ-instellingen opgenomen werd, was ze opeens niet altijd meer beschikbaar voor mij, mijn broertje en vader.”
Ook als Sannes moeder wel fysiek bij hen is, is ze mentaal soms onbereikbaar. “Ze was bezig met zichzelf. Daar had ik als puber niet altijd begrip voor, en ik herinner me dat ik vaak gefrustreerd was. ‘Stel je niet zo aan, mam,’ dacht ik dan.”
'Ook als ze wel fysiek bij ons was, was ze mentaal soms onbereikbaar'
Als Sanne dertien jaar is, scheiden haar ouders. Door haar moeders ziekte verschuiven de rollen in het gezin. “Tijdens haar ziekte ontstond er afstand in de relatie tussen mij en mijn moeder. Ik trok me terug, maar voelde me tegelijkertijd verantwoordelijk. Ik voelde me de volwassene, omdat zij die rol niet meer helemaal kon vervullen. De dynamiek verschoof, ook al waren er ook momenten waarin het voelde zoals vroeger.”
Huilend aan de keukentafel
De depressie van haar moeder vindt Sanne dan ook moeilijk. “Het was heel heftig om mijn moeder huilend aan de keukentafel aan te treffen, en dat gebeurde regelmatig.” Ook haar vermoeidheid herinnert Sanne zich goed. “Het kostte haar soms teveel energie om naar de supermarkt te gaan, ook al was dat het enige programmapunt van de dag. Ze ging eerder naar bed dan mijn broertje en ik. Per dag slikte ze zeven verschillende pillen, en ik herinner me haar stemmingswisselingen en vlakheid. Toch waren er altijd momenten waarop haar warmte en betrokkenheid door de kiertjes heen schenen.”
In de periode van haar moeders depressie is Sanne onrustig en gefrustreerd. “Omdat ik niet wist wat ik wel en niet van mijn moeder kon verwachten. Soms dacht ik ook: komt dit ooit nog goed? Ik vond het frustrerend dat ik dingen niet kon doen die mijn vriendinnen wel met hun moeder deden, zoals winkelen. En ik vond het tegenover vrienden gênant dat mijn moeder in haar joggingpak op de bank zat met ongekamde haren. Dan voelde ik onbegrip naar mijn moeder toe. Ik wilde normaal zijn, dat mijn leven leek op dat van mijn vrienden.”
'Soms dacht ik: "Komt dit ooit nog goed?"'
In die periode gaat Sanne steeds vaker naar haar vaders huis. “Mijn vader maakte me trots, juist omdat hij zo anders was dan mijn moeder. Hij was gezond, nuchter en opgewekt. Mijn moeder vond het lastig dat ik vaker weg was, en liet me dat weten. Later voelde ik me daar schuldig over.”
Gemiste oproep
Na een gewone schooldag, eet Sanne met twee vriendinnen een taartje in de stad. Ze ziet een gemiste oproep van haar tante, maar belt niet terug. Als Sanne thuiskomt bij haar vader, zitten haar opa en oma op de bank. “Mijn oma legde uit dat ze er waren omdat mijn vader laat thuis zou zijn, maar ik voelde dat er iets ernstigers aan de hand was. Misschien is mama opgenomen, dacht ik nog.” Sanne en haar broertje kijken boven televisie, tot haar vader bovenaan de trap verschijnt met zo’n ernstig gezicht dat Sanne en haar broertje moeten lachen. “Hij vroeg of we beneden op de bank konden komen zitten.”
'Ik voelde aan dat er iets ernstigers aan de hand was'
Als Sanne en haar broertje rustig zitten, vertelt hij dat hun moeder er niet meer is. “Ik rende in paniek naar de wc en gaf minstens vijf minuten over van de schrik. Het verdriet dat ik voelde was overweldigend. Het nieuws was niet te bevatten, het voelde heel vreemd.” Sanne belt een aantal vriendinnen, en binnen een uur zit de hele woonkamer vol met vrienden en familieleden die hen komen steunen.
Verdriet en frustratie
De dagen erna vullen zich met geregel rondom de begrafenis van Sannes moeder. Sanne zucht. “Ik vond het bizar dat ik op mijn vijftiende ideeën moest hebben over hoe een mooie begrafenis voor mijn moeder eruit zou zien. Iedere ochtend als ik wakker werd, drong opnieuw tot me door: het is echt, mijn moeder leeft niet meer.”
Sanne voelt zich verdrietig en ontregeld. “Ik vond het super frustrerend dat dit mij was overkomen, maar begreep dat mijn moeder erg ongelukkig was geweest. Het lukte me om haar besluit te begrijpen, ook omdat ik het ook niet meer zag gebeuren dat ze van haar depressie zou genezen.”
'Het lukte me om haar besluit te begrijpen'
“Mijn ouders waren al niet meer bij elkaar, en nu waren we echt nog maar met z’n drieën. We wisten niet altijd hoe we met elkaar om moesten gaan. Mijn vader had net voor mijn moeders overlijden een nieuwe vriendin gekregen, en zij nam naderhand steeds meer ruimte in.” Die nieuwe gezinsstructuur vindt Sanne lastig. “Mijn broertje en ik waren vaak alleen thuis, en onze band was goed, maar we zijn heel anders in hoe we dingen voelen en hoe we over het gemis praten.”
Praten zonder te voelen
“Of ik in die periode rouwde om mijn moeder? Ik dacht van wel, maar kwam er jaren later achter dat dat niet zo was. Na mijn moeders dood, ging het eigenlijk goed met me. Ik klampte me vast aan school omdat ik daar goed presteerde. Ook op toneel kreeg ik mooie rollen en ik had een rijk sociaal leven.”
De mensen om Sanne heen vinden dat ze goed over het verlies van mijn moeder kan praten en denken dat ze het een plekje heeft gegeven. “Dat ik zo goed ben met taal was toen eigenlijk een vloek en een zegen: ik had een verhaal gemaakt van mijn emoties en wist de juiste antwoorden te geven, zonder echt te voelen. Ik dacht zelf ook dat ik het verlies van mijn moeder verwerkt had. Natuurlijk huilde ik nog wel eens om haar, maar het ging wel.”
Sanne glimlacht. “Pas toen ik drie jaar geleden mijn huidige vriend ontmoette, kwamen er een heleboel vragen en gevoelens los. Ik ervaarde veiligheid en intimiteit in die relatie en besefte dat ik dat niet meer had gehad sinds mijn moeders dood. Dat bracht een stortvloed aan verdriet mee die heel verwarrend was.”
“Eindelijk viel mijn schild weg. Ik ging in therapie, en voelde zoveel verdriet waarvan ik wist dat het over vroeger en over mijn moeder ging. Het rouwen gaf me het gevoel dat ik nu meer mezelf aan het worden was dan ik ooit was geweest. Ik zie het echt als een cadeau dat mijn vriend in mijn leven is gekomen en dat er daarmee ruimte is gekomen voor rouw.”
Patronen van rouw
“Ik sta nu meer open voor de gevoelens rondom het gemis dan vroeger. Mijn vader en ik praten nu ook vaker over mijn moeder en de gevoelens daaromheen, en dat helpt.”
'Als ik aan mijn moeder terugdenk, denk ik aan de onbezorgde kneuterigheid van ons gezin'
“Als ik aan mijn moeder terugdenk, denk ik graag aan de onbezorgde kneuterigheid van ons gezin. Dat mijn moeder in de zomer van de keuken naar de tafel in de tuin liep met lekkere gerechten in haar handen en dat ik haar volgde met de opscheplepels. Of dat ze een zwembadje voor ons opblies. Ik zal de warmte en de liefheid van mijn moeder nooit vergeten.”
Praten over zelfdoding helpt en kan anoniem via www.113.nl of telefonisch op 113 of 0800-0113.
Ik weet zeker dat het liefde was
In het boek Ik weet zeker dat het liefde was vertelt Sanne over het leren omgaan met het verlies van haar moeder. Sanne van Rij (1996) studeerde aan de School voor Journalistiek. Ze schreef voor onder meer De Correspondent, Volkskrant Magazine en ELLE over de menselijke psyche, rouw en relaties.
Lees ook over:
Jack verliest beide zonen: ‘Hoe groot de tragedie ook is, ga niet bij de pakken neerzitten’
Lees ook over:
Bas: ‘Ik heb spijt dat ik niet nog een keer tegen mijn moeder heb gezegd dat ik van haar houd’
Geschreven door
Lydia
