Daan Westerink | Rouwen is heen en weer geslingerd worden

Heen en weer geslingerd

Heen en weer geslingerd
Zonder rust of duur
Was ik maar een wingerd
Had ik maar een muur

Adriaan Roland Holst

Verdwaald

“Ik ben gewoon een beetje verdwaald, in een wereld die ik nog niet zo goed ken”, zegt Jaap. Meer dan de helft van zijn leven is hij samen geweest met haar. Elkaars grote liefde, met ieder een geweldig gevoel voor humor. Maatjes waren ze, door dik en dun. En ineens, in één klap, is ze er niet meer.

Geen antwoord

“Het is nu een paar maanden verder en ik weet eigenlijk niet zo goed hoe het met me gaat. Ik ken mezelf niet. Zo’n verlies is nieuw voor me. En iedereen vraagt telkens maar aan me: hoe gaat het met je?. Maar daar weet ik eigenlijk helemaal geen antwoord op. Doe ik het wel goed?”

Jaap balt zijn vuist. “De meeste mensen stellen trouwens helemaal geen vragen. Zij denken al te weten hoe het met me gaat. Staat er ineens een collega naast me bij het koffiezetapparaat die me aanstoot en zegt je bent er overheen he? Hij had me de laatste week weer een paar keer heel hard horen lachen! Dan ben je er dus blijkbaar overheen. Ik keek hem stomverbaasd aan en wist niets uit te brengen. Wat moet ik daar nou mee?”

Aannames

We spiegelen wat af met zijn allen. Omdat we niet weten hoe het voelt om een partner, kind, broer, zus of ouder te verliezen, projecteren we onze ideeën op degene die dat wel als geen ander weet. En zeggen dan na een tijdje dingen als wat fijn dat je weer werkt. Je hebt het zeker al een plekje gegeven?. Nu is het niet erg om een beetje in te schatten hoe het met iemand gaat, maar constateren dat je collega of vriend er al overheen is omdat hij weer werkt of lacht, is wel erg.

Rouwen is geen kwestie van het doorlopen van een paar rouwfasen

Daarmee zeg je eigenlijk: ik denk dat jij er weer overheen bent. Al mag je alles zeggen wat je denkt, het hoéft niet. Want door aannames durven sommige mensen niet meer naar een buurtfeest, of naar een restaurant. Zoals Nanda, die een jaar geleden haar dochter verloor. “Ik ben echt doodsbenauwd voor de vraag: hoe gaat het met je. Goed zeker, want je bent weer lekker uit eten! Nou, dat overkomt je een keer en daarna blijf je lekker thuis.”

Zwaar onderschat

Rouwen is geen kwestie van het doorlopen van een paar rouwfasen. Of van al je emoties eruit gooien, naar een praatgroep en klaar. Nee, rouwen is een heel persoonlijk proces. Het is het zoeken van een nieuwe balans zonder degene die er niet meer is. Het is heen en weer geslingerd worden tussen verdriet en het leven weer oppakken. Of zoals Jaap zegt: het is dwalen in een wereld waar je de weg niet goed kent. Daar heb je alle ruimte bij nodig en vooral bemoediging. Van de mensen die er voor het verlies ook waren.

In deze praatmaatschappij is er heel veel aandacht voor het uiten van emoties. Maar rouwen is meer dan dat. En niet iedereen uit zijn emoties even makkelijk met een ander, laat staan in het openbaar. Bovendien is het niet goed om alleen maar met je verdriet bezig te zijn. Daar krijg je een overbelast brein van. Het is juist ook goed om af en toe vrij te nemen van dat grote verdriet door afleiding te zoeken, zodat ook je hoofd wat meer rust krijgt. En daarbij is het heel belangrijk dat je mild bent voor jezelf en dat je van je omgeving de ruimte krijgt. Dit onderdeel van rouwen is zwaar onderschat.

Luister zonder oordeel

Oude ideeën over rouw maken dat mensen in hun schulp kruipen. Soms heel letterlijk. Jaap: “Een vriend zei laatst: waarom kom je nooit meer bij ons langs? Je weet toch dat je altijd kunt bellen en aan kunt schuiven als het niet lekker gaat?”

Hij schudt zijn hoofd. “Maar ik wil hem niet alleen zien als het niet goed gaat. Ik wil dat hij net als vroeger gewoon spontaan langs komt. Omdat we elkaar zo goed kennen zei ik tegen hem: Maar jij komt ook nooit meer langs bij mij! Vroeger liep je de deur plat en nu mijd je mijn huis! Daar schrok hij wel van. Hij wist gewoon niet dat ik het juist ook fijn vond om net als vroeger voetbal te kijken op zondagavond.”

Zie je iemand voor het eerst weer met vakantie gaan? Dat betekent niet dat het klaar is met rouwen

Als je wilt weten hoe het met iemand gaat die een dierbare verloor, dan moet je ook bereid zijn om te luisteren naar het antwoord. Zonder oordeel. En als je ziet dat iemand voor het eerst weer naar buiten gaat, weer aan het werk gaat, een jonge hond of kat in huis neemt, een restaurant bezoekt, een schildercursus gaat volgen of met vakantie gaat, dat het dan niet klaar is met rouwen. Hij of zij is lekker heen en weer aan het slingeren. Het verdriet is er nog, maar de behoefte deel te nemen aan het veranderde leven ook.

Oordeel niet, maar loop ernaast

Jaap durft inmiddels steeds meer zijn eigen weg te zoeken. Hij heeft een vakantie geboekt naar een Spaans eiland waar hij veel mensen kent. Zij weten hoe gek hij met zijn vrouw was. En ook al ziet hij er tegenop om te vliegen en weet hij dat hij straks keihard gaat janken als hij zijn vrienden ziet: hij weet ook dat er ‘s avonds weer een kaartje gelegd wordt. Omdat ze dat altijd deden.

Oordeel dus niet, maar loop naast mensen op dat slingerende pad. Juist in tijden van verlies heb je bemoediging nodig en mensen die normaal doen. Hoe je je ook voelt.

Dynamisch proces

Rouwen is een slingerend proces. Het Duale Procesmodel van Omgaan met Verlies (Stroebe & Schut, 1999) laat dit goed zien, zie de afbeelding hieronder. Een rouwend persoon beweegt dynamisch heen en weer, niet volgens vaste patronen. Hij of zij beweegt tussen ‘de confrontatie met het verlies enerzijds’ en ‘het vermijden van het verlies’ anderzijds. Je staat na de dood van een dierbare als het ware met je ene been in de wereld van verlies en met je andere been in de wereld die gewoon doordraait. En om niet stil te blijven staan, moet je heen en weer bewegen. Slingeren. En zo ontstaat een nieuw evenwicht. En daarbij is het soms nodig om afleiding te zoeken.

Beeld: Johan van Spanjen / Duale Procesmodel Ontwerp © Van Spanjen & Westerink (2015)